Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (πγ΄) Το Α' Αντίφωνο των Αναβαθμών του Βαρέως Ήχου! Από τον Θεολόγο και Πρωτοψάλτη Θεόδωρο Ρόκα!

Το Α' Αντίφωνο των Αναβαθμών του Βαρέως Ήχου

Θεοδώρου Ρόκα
Θεολόγου
Μ.Α. Ερμηνευτικής Θεολογίας

Κυριακή του βαρέως ήχου η ερχόμενη Κυριακή, η οποία αφενός συμπίπτει με την απόδοση της εορτής των Θεοφανείων του Κυρίου, αφετέρου ένεκα της αποδόσεως δεν καταλιμπάνονται τα αναστάσιμα Στιχηρά, Ιδιόμελα, Αίνοι, Κανόνες κλπ. αλλά ψάλλονται ως έχουν. Οι δε Αναβαθμοί ψάλλονται και αυτοί ως έχουν και ως πρώτο Αντίφωνο των Αναβαθμών του βαρέως ήχου ψάλλεται το ακόλουθο:

"Τὴν αἰχμαλωσίαν Σιών, ἐκ πλάνης ἐπιστρέψας, κἀμὲ Σωτὴρ ζώωσον, 

ἐξαίρων δουλοπαθείας".

"Ἐν τῷ νότῳ ὁ σπείρων θλίψεις, νηστείας μετὰ δακρύων, οὗτος χαρᾶς δρέψεται, δράγματα ἀειζωοτροφίας".

Δόξα... καὶ νῦν ...

"Ἁγίῳ Πνεύματι, πηγὴ τῶν θείων θησαυρισμάτων, ἐξ οὗ σοφία, σύνεσις, φόβος, 

αὐτῷ αἴνεσις, δόξα, τιμὴ καὶ κράτος".

Ο πρώτος στίχος του Α' Αντιφώνου των Αναβαθμών του βαρέως ήχου ("Τὴν αἰχμαλωσίαν Σιών, ἐκ πλάνης ἐπιστρέψας, κἀμὲ Σωτὴρ ζώωσον, ἐξαίρων δουλοπαθείας") αναφέρεται στην εκδήλωση της επιθυμίας των απαχθέντων αιχμαλώτων Ιουδαίων από την Ιερουσαλήμ στην Βαβυλώνα επί βασιλείας Ναβουχοδονόσσορος των Βαβυλωνίων. Σχετικές πληροφορίες για την πολιορκία, την κατάληψη και την ερήμωση της Ιερουσαλήμ καθώς και της μεταφοράς των κατοίκων της ως αιχμαλώτων στη Βαβυλώνα μας παρέχει το ΚΕ' Κεφάλαιο του Δ' Βασιλειών στίχοι 1-30, όπως και το ΛΣΤ' Κεφάλαιο από το Β' Παραλειπομένων στίχοι 1-33.

Ο δεύτερος στίχος, σύμφωνα με τον Νικηφόρο Κάλλιστο - Ξανθόπουλο, έχει το ίδιο περιεχόμενο με τον δεύτερο στίχο από το Α' Αντίφωνο των Αναβαθμών του γ' ήχου, ο οποίος είναι ο εξής: "Ἐν τῷ Νότῳ οἱ σπείροντες δάκρυσιν ἐνθέοις, θεριοῦσι στάχυας,ἐν χαρᾷ ἀειζωΐας". Ο στίχος αυτός έχει ως βάση τον πρώτο και τον τέταρτο στίχο από τον Ψαλμό ΡΜΕ' (125). Ο πρώτος στίχος του Ψαλμού αυτού αναφέρει: "ἐν τῷ ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαλωσίαν Σιὼν ἐγενήθημεν ὡσεὶ παρακεκλημένοι"∙ ενώ ο τέταρτος: "ἐπίστρεψον, Κύριε, τὴν αἰχμαλωσίαν ἡμῶν ὡς χειμάρρους ἐν τῷ νότῳ". Ο Ψαλμός αανφέρεται στους επαναπατριζόμενους από την αιχμαλωσία Ιουδαίους και τις δυσκολίες που συνάντησαν στην επιστροφή τους. Ο Ψαλμός χαρακτηρίζεται ως δέηση. Η δε λατρευτική κοινότητα θυμάται την επιστροφή από την Βαβυλώνα και τη χαρά που προκλήθηκε από αυτό το γεγονός. Έτσι λοιπόν ζητά τη βοήθεια του Θεού για να μετατραπούν τα δάκρυα σε χαρά.

Ενώ ο τρίτος στίχος ("Ἁγίῳ Πνεύματι, πηγὴ τῶν θείων θησαυρισμάτων, ἐξ οὗ σοφία, σύνεσις, φόβος, αὐτῷ αἴνεσις, δόξα, τιμὴ καὶ κράτος") κάνει λόγο για τα άπειρα χαρίσματα του Παναγίου Πνεύματος, τα οποία υπερβαίνουν κάθε ανθρώπινη νόηση. τονίζει μάλιστα ο στίχος οτι η αληθινή σοφία είναι παράγωγο και δωρεά του Παναγίου Πνεύματος προς τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος που γνωρίζει αυτό οφείλει να έχει κατά νου οτι ο φόβος και η αγάπη που τρέφει προς το θεό είναι εκείνες οι αρετές που θα τον καταστήσουν μέτοχο της αληθινής σοφίας, όπως ακριβώς παραγγέλλουν οι παροιμίες του σοφού βασιλιά του Ισραήλ Σολομώντα: "᾿Αρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου, σύνεσις δὲ ἀγαθὴ πᾶσι τοῖς ποιοῦσι αὐτήν· εὐσέβεια δὲ εἰς Θεὸν ἀρχὴ αἰσθήσεως, σοφίαν δὲ καὶ παιδείαν ἀσεβεῖς ἐξουθενήσουσιν" (Παροιμ. 1,7).

Βιβλιογραφία:
Καϊμάκη Δημήτρη, Σύντομο Υπόμνημα στους Ψαλμούς, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2010.
Κάλλιστου του Ξανθόπουλου, Νικ., Ερμηνεία εις τους Αναβαθμούς της Οκτωήχου, Εν Ιεροσολύμοις 1862.
Παπαγιάννη Κωνσταντίνου Πρωτοπρεσβυτέρου, Σύστημα Τυπικού των Ιερών Ακολουθιών όλου του Ενιαυτού, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Α’ έκδοση, Αθήνα 2006.