Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2021

Πίνακας αντιστοίχισης νεο-Βυζαντινών υπο-ήχων και Τουρκικών μακάμ! Γράφει ο Γεράσιμος - Σοφοκλής Παπαδόπουλος

Γεράσιμος- Σοφοκλής
Παπαδόπουλος
Υποψήφιος Διδάκτωρ 
Βυζαντινής Μουσικολογίας Ε.Κ.Π.Α.


Από τους μεσαιωνικούς χρόνους μέχρι τις μέρες μας, οι Βυζαντινοί και μετα-βυζαντινοί ύμνοι κατηγοριοποιούνται σε οκτώ μεγάλες ομάδες, τους οκτώ Ήχους, ένα σύστημα ταξινόμησης γνωστό ως Οκτώηχος. Εξαιτίας πρακτικών λόγων που σχετίζονται με τον διαχωρισμό του εκκλησιαστικού έτους σε ομάδες των οκτώ, η ταξινόμηση αυτή διατήρησε αυστηρά τον αριθμό οκτώ. Παρ’ όλ’ αυτά, η ποικιλία των μελωδικών συμπεριφορών δεν γινόταν να στριμωχτεί σ’ ένα τόσο μικρό αριθμό. Έτσι, ποικίλοι υπο-ήχοι (γνωστοί ως «κλάδοι των ήχων») αναπτύχθηκαν, οι οποίοι αποτελούν ομάδες διακριτές στη βάση αμιγώς μουσικολογικών κριτηρίων, και οι οποίοι μπορούν να αντιστοιχηθούν με τρόπους άλλων τροπικών μουσικών ιδιωμάτων, όπως είναι τα Τουρκικά μακάμ.

Η διαφοροποίηση που παρουσιάζουν οι ποικίλοι υπο-ήχοι που ανήκουν σε ένα Ήχο δεν είναι αυθαίρετη, παρά συνδέεται με δύο χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν αμφότερα να κάνουν με το υμνολογικό κείμενο: 1. το υμνολογικό γένος, και 2. την αναλογία συλλαβής και ελάχιστου χρόνου (μπιτ), δηλαδή την υφή του μέλους. Τα υμνολογικά κείμενα χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: α) τα ειρμολογικά, ποιήματα Βυζαντινών και μετα-Βυζαντινών υμνογράφων, τα οποία χρησιμοποιούνται ως ποιητικά (και – κατ’ επέκταση – μελωδικά) πρότυπα για τη σύνθεση νέων ύμνων, β) τα στιχηραρικά, επίσης ποιήματα Βυζαντινών και μετα-Βυζαντινών υμνογράφων, τα οποία έχουν – όμως – ποιητική (και – κατ’ επέκταση – μελωδική) αυτονομία και μοναδικότητα, και γ) τα παπαδικά, τα οποία αποτελούν είτε αποσπάσματα από τη Βίβλο είτε πρωτοχριστιανικά ποιήματα. Η υφή των μελών, από την άλλη, μπορεί να είναι τριών ειδών: α) συλλαβική, όταν η μέση αναλογία συλλαβής και ελάχιστου χρόνου είναι 1:1, β) νευματική, όταν η μέση αναλογία συλλαβής και ελάχιστου χρόνου είναι 1:2-4, και γ) μελισματική, όταν σχεδόν κάθε συλλαβή επενδύεται με μακρά μελίσματα πολλών μπιτ. Ο συνδυασμός των παραπάνω χαρακτηριστικών αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη των διαφόρων υπο-ήχων, πολλοί από τους οποίους εμφανίζονται σε περισσότερες από μία κατηγορίες, ή – ακόμα – και σε περισσότερους του ενός Ήχους της Οκτωήχου.

Ο βαθμός, τώρα, ταύτισης των νεο-Βυζαντινών υπο-ήχων με τα Τουρκικά μακάμ ποικίλει. Μερικοί διακριτοί υπο-ήχοι μπορούν να θεωρηθούν εκφάνσεις ενός μόνο μακάμ (π.χ. ο πρώτος ειρμολογικός και ο πρώτος στιχηραρικός μπορούν να θεω-ρηθούν εκφάνσεις του μακάμ Uşşâk). Κάποιοι άλλοι υπο-ήχοι ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με ένα μακάμ, αλλά διαφοροποιούνται μερικώς ως προς κάποιες ιδιαιτερότητές τους (π.χ. ο στερεοτυπικός πλάγιος του πρώτου κάνει τελικές καταλή-ξεις στη βαθμίδα Δι-Νεβά, πρακτική τελείως ασυνήθιστη για το μακάμ Hüseynî, με το οποίο κατά τα άλλα ταυτίζεται). Έχουμε, βεβαίως, και υπο-ήχους που ταυτίζονται πλήρως με ένα μακάμ (όπως ο στερεοτυπικός πλάγιος του τετάρτου με το Râst), αλλά και υπο-ήχους των οποίων οι ιδιαιτερότητες δεν επιτρέπουν έστω και μερική ταύτιση με ένα γνωστό μακάμ (π.χ. ο νενανώ ή ο πρωτόβαρυς). Τέλος, μερικοί ξεχωριστοί υπο-ήχοι φαίνεται να αντιστοιχούν σε παλαιότερες εκδοχές κάποιων μακάμ (π.χ. ο υπο-ήχος άγια κάνει εντελείς και τελικές καταλήξεις στη βαθμίδα Δι-Νεβά, πρακτική που εντοπίζουμε σε παλαιά κομμάτια του μακάμ Νεβά, με το οποίο είναι γενικά όμοιος).










1 σχόλιο:

  1. Θα ήθελα να ρωτήσω τον κ. Γεράσιμο- Σοφοκλή Παπαδόπουλο Υποψήφιο Διδάκτωρ
    Βυζαντινής Μουσικολογίας Ε.Κ.Π.Α., ποιον ψάλτη έχει ακούσει ή σε ποιο βιβλίο γράφεται αυτό που αναφέρει στην 1η υποσημείωση της 1ης σελίδος: Ότι δηλ. το μέλος "Τον τάφον Σου Σωτήρ" ψάλλεται σε Ήχο Νάο εκ του Κε, δηλ. σε Α' παθητικό που λέει ο Καραμάνης ή σε Μακάμ Sabah που λένε στην Ανατολή.
    Αυτά διδάσκουν στο Ε.Κ.Π.Α. ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Σχόλιο Ιστολογίου

Οι απόψεις που εκφράζονται, απηχούν την προσωπική γνώμη του εκάστοτε γράφοντος.

Γράψτε το σχόλιό σας και απλά περιμένετε λίγες ώρες μέχρι να το δείτε δημοσιευμένο.

Σχόλια που τηρούν στοιχειώδη κανόνες ευπρέπειας είναι αυτονόητο ότι αποτελούν αφορμή διαλόγου και ουδέποτε θα λογοκριθούν.

Δεν επιτρέπονται σχόλια που συκοφαντούν κάποιο πρόσωπο, που περιέχουν υβριστικούς χαρακτηρισμούς κλπ. Για τον λόγο αυτό ενεργοποιήθηκε η προ-έγκριση για να αποφευχθούν κρούσματα προσβλητικής συμπεριφοράς διότι οφείλουμε να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπεια του ιστολογίου μας.

Ανώνυμα σχόλια ή σχόλια με ψευδώνυμο ενδέχεται να διαγραφούν για την διαφύλαξη της ποιότητας. Τα σχόλια δεν είναι πεδίο στείρας αντιπαράθεσης αλλά προβληματισμού και γόνιμου διαλόγου.