Τι είναι η νηστεία και ποιές είναι η νηστείες της Εκκλησίας μας!

Η χριστιανική ζωή είναι ασκητική, αγώνας να ελευθερωθούμε από το ζυγό της αμαρτίας και την κυριαρχία των παθών, προσπάθεια να φθάσουμε με τη χάρη του Κυρίου στον αγιασμό και στη θέωση. Στον αγώνα αυτό σημαντικότατη θέση κατέχει και η νηστεία.

H νηστεία είναι εντολή του Θεού, αρχαιότατος θεσμός της Εκκλησίας, όπλο από τα βασικότερα της εν Χριστώ ζωής. Με τη νηστεία που κάνουμε: 

• αποκρούουμε τις επιθέσεις του διαβόλου, 
• χαλιναγωγούμε τις άτακτες επιθυμίες της σάρκας, 
• καθαρίζουμε την ψυχή μας από τα διάφορα πάθη, 
• αποδιώκουμε τους αισχρούς λογισμούς, 
• βοηθούμαστε στην προσευχή,
• ενισχυόμαστε στον αγώνα για την απόκτηση των χριστιανικών αρετών. 

Η σημασία που έχει για τη χριστιανική ζωή η νηστεία, οδήγησε την Εκκλησία μας στο να καθορίσει με σοφία και τον χρόνο και τον τρόπο με τον όποιο οι ορθόδοξοι χριστιανοί οφείλουμε να νηστεύουμε. Στη συνέχεια παραθέτουμε τις εκκλησιαστικές νηστείες ολοκλήρου του έτους. 

1. Τετάρτη και Παρασκευή 

Από τα αποστολικά χρόνια ακόμη, οι ημέρες της Τετάρτης και της Παρασκευής, συνδεδεμένες με τα άγια Πάθη του Κυρίου μας, απέκτησαν μιαν ιδιαίτερη σημασία. Έχουν πένθιμο χαρακτήρα. Και ορίστηκαν ως ημέρες νηστείας. 

Τετάρτη και Παρασκευή, λοιπόν, νηστεύουμε όλο τον χρόνο. Και νηστεία γι' αυτές τις δύο ημέρες - ιδιαίτερα κατά τις περιόδους νηστείας (τις Σαρακοστές) - σημαίνει φαγητό χωρίς λάδι. 

Αν κατά τις ημέρες της Τετάρτης ή της Παρασκευής συμπέσει κάποια εορτή, τότε έχουμε, όπως λέμε, κατάλυση, δηλαδή τρώμε και δεν νηστεύουμε. Αν συμπέσει εορτή Αγίου, τρώμε λάδι - αν είναι εορτή αφιερωμένη στην Παναγία ή στον Τίμιο Πρόδρομο - τρώμε και ψάρι. 

Όλες τις άλλες ημέρες της εβδομάδας μπορούμε να καταλύουμε από όλα - ότι θέλουμε. Φυσικά, όταν δεν βρισκόμαστε σε κάποια περίοδο νηστείας. Το Σάββατο και την Κυριακή δεν γίνεται ποτέ αυστηρή νηστεία, δηλαδή χωρίς λάδι. Το μοναδικό Σάββατο ολοκλήρου του έτους που νηστεύουμε και το λάδι είναι το Μέγα Σάββατο, λόγω της μεγάλης Ιερότητας της ημέρας. 

2. Οι 3 Εβδομάδες Τριωδίου

Η περίοδος του Τριωδίου ξεκινάει απο την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και τελείωνει την Κυριακή της τυρινής.

Για τις εβδομάδες αυτές προβλέπονται τα εξής: 

• Την πρώτη εβδομάδα (από του Τελώνου και Φαρισαίου έως Κυριακή του Ασώτου) τρώμε όλες τις ημέρες από όλα. 
• Την δεύτερη εβδομάδα (από Κυριακή Άσωτου έως Κυριακή των Απόκρεω) τρώμε από όλα, εκτός από την Τετάρτη και την Παρασκευή, κατά τις όποιες νηστεύουμε και το λάδι. 
• Την τρίτη εβδομάδα (από Δευτέρα μετά την Κυριακή των Απόκρεω έως της Κυριακής της Τυρινής) τρώμε από όλα εκτός από κρέας όλες τις ημέρες και την Τετάρτη και την Παρασκευή. 

3. Μεγάλη Τεσσαρακοστή 

Είναι η μεγαλύτερη και η πιο αυστηρή περίοδος νηστείας. Αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει την Κυριακή του Πάσχα. Σύμφωνα με τους Κανόνες της Εκκλησίας μας επιβάλλεται να νηστεύουμε το λάδι όλες τις ημέρες, πλην Σαββάτου και Κυριακής. Αν ορισμένοι τώρα τρώνε λάδι και άλλες ημέρες (Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη), αυτό θα πρέπει να γίνεται μόνο για λόγους αδυναμίας («δι' άσθένειαν σωματικήν») και ύστερα από έγκριση του Πνευματικού τους. 

Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής καταλύουμε: 

• ψάρι κατά την εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όποια μέρα κι αν τύχει, και την Κυριακή των Βαΐων 
• λάδι, των αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων (9 Μαρτίου) και κατά την εορτή της Συνάξεως του αρχαγγέλου Γαβριήλ (26 Μαρτίου). 

4. Ή νηστεία των Χριστουγέννων

Δεύτερη μακρά περίοδος νηστείας είναι ή νηστεία των Χριστουγέννων, γνωστή στη γλώσσα του λαού μας και ως σαράντα(η)μερο. Αρχίζει τήν 15η Νοεμβρίου και λήγει την 24η Δεκεμβρίου. 

Κατά τη νηστεία αυτή καταλύουμε ψάρι - όλες τις ημέρες πλήν Τετάρτης καί Παρασκευής - μέχρι καί τήν 17η Δεκεμβρίου. 

• Ψάρι καταλύουμε επίσης και στην εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, οποιαδήποτε ημέρα κι αν πέσει. 
• Από την 18η μέχρι και την 24η Δεκεμβρίου, παραμονή της εορτής, επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου μόνο, φυσικά εκτός των ημερών Τετάρτης και Παρασκευής που παρεμβάλλονται και κατά τις οποίες τηρούμε ανάλαδη νηστεία. 

Επίσης συνηθίζουμε να νηστεύουμε αυστηρότερα την πρώτη ημέρα της νηστείας (15 Νοεμβρίου), καθώς και την παραμονή της εορτής (24 Δεκεμβρίου), εκτός βέβαια κι αν πέσουν Σάββατο ή Κυριακή.

5. Ή νηστεία των αγίων Αποστόλων 

H διάρκεια αυτής της νηστείας εξαρτάται κάθε χρόνο από την κινητή εορτή του Πάσχα. Αρχίζει τη Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων και λήγει σταθερά την 28η Ιουνίου, παραμονή της εορτής των αγίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ό τρόπος με τον όποιο τηρούμε τη νηστεία αυτή είναι ο ίδιος με τη νηστεία των Χριστουγέννων. Απέχουμε από κρέας, γαλακτερά και αυγά και τρώμε ψάρι, αν θέλουμε, όλες τις ημέρεςπλην της Τετάρτης και της Παρασκευής κατά τις όποιες έχουμε αυστηρή νηστεία. 

• Το ίδιο ισχύει - δηλαδή δεν καταλύουμε λάδι και για την παραμονή της εορτής, εκτός εάν συμπέσει Σάββατο ή Κυριακή. 
• Ψάρι καταλύουμε και κατά την εορτή του Γενεσίου του Τιμίου Προδρόμου (24 Ιουνίου), οποιαδήποτε ημέρα κι αν πέσει. 
• Αν η εορτή των αγίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου πέσει ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή, καταλύουμε μόνο ψάρι. 

6. Ή νηστεία του Δεκαπενταύγουστου

H νηστεία αυτή, με την οποία τιμούμε την Παναγία μας, αρχίζει την 1η και λήγει την 14η Αυγούστου. Είναι νηστεία αυστηρή, όπως εκείνη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Εφόσον μπορούμε, νηστεύουμε από λάδι όλες τις ημέρες πλην Σαββάτου και Κυριακής. 

• Ψάρι καταλύουμε μόνο κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως. 
• Κατάλυση ιχθύος και μόνο έχουμε και κατά την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, εάν αυτή συμπέσει Τετάρτη ή Παρασκευή. 

7. Ημερήσιες αυστηρές νηστείες του έτους

α) 5 Ιανουαρίου, παραμονή των Θεοφανείων. Με αυτήν προετοιμαζόμαστε πνευματικά για να συμμετάσχουμε στον εορτασμό της μεγάλης Δεσποτικής εορτής των Θεοφανείων. 

β) 14 Σεπτεμβρίου, Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού. H ημέρα έχει σταυρώσιμο χαρακτήρα και κατά τα Τυπικά «φέρει τα ίσα της αγίας και Μεγάλης Παρασκευής». 

γ) 29 Αυγούστου, Αποτομή της τιμίας κεφαλής του Προδρόμου Ιωάννου. Κατά τις ημέρες αυτές δεν τρώμε λάδι, εκτός εάν συμπέσουν Σάββατο ή Κυριακή. 

8. Απόλυτες περίοδοι (Κατάλυση εις πάντα)

Εκτός από τις περιόδους νηστείας η Εκκλησία μας καθόρισε και περιόδους απόλυτες, κατά τις οποίες τρώμε από Όλα όλες τις ήμερες• και την Τετάρτη και την Παρασκευή που περιλαμβάνονται σ' αυτές τις περιόδους. Τέτοιες περίοδοι είναι οι έξης: 

α) Το Δωδεκαήμερο. Είναι η περίοδος από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 6 Ιανουαρίου με εξαίρεση την παραμονή των Θεοφανείων, κατά την οποία, όπως προαναφέραμε, έχουμε αυστηρή νηστεία. 

β) Η Διακαινήσιμος εβδομάδα. Αρχίζει την Κυριακή του Πάσχα και λήγει την αμέσως επομένη Κυριακή του Θωμά. 

γ) Η εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή, δηλαδή από την Κυριακή της Πεντηκοστής μέχρι την επομένη Κυριακή των Αγίων Πάντων. 

      Σημειώσεις:

1. Όπως προαναφέραμε, η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής όλο τον χρόνο είναι αυστηρή και ανάλαδη-χωρίς λάδι. Ωστόσο, όταν κατά τις ημέρες αυτές συμπίπτουν ορισμένες εορτές, έχουμε κατάλυση• άλλοτε ιχθύος και άλλοτε οίνου και ελαίου.
2. Ψάρι τρώμε βασικά κατά τις εορτές της Παναγίας και του Τιμίου Προδρόμου. Με κατάλυση ελαίου τιμούμε τη μνήμη ορισμένων Αγίων που, όπως λέμε στη λειτουργική γλώσσα, έχουν Δοξολογία και κατά την εορτή των οποίων τελείται πάντοτε ή θεία Λειτουργία. 
3. Ψάρι καταλύουμε και την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής, καθώς και την Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα. 

Όποιος θέλει να πληροφορηθεί περισσότερα, μπορεί να συμβουλευτεί το χρησιμότατο βιβλίο του Σεβασμιωτάτου Μητρ. Νέας Σμύρνης π. Συμεών Κούτσα "Η νηστεία της Εκκλησίας", το οποίο έχει εκδώσει η Αποστολική Διακονία.

Στη συνέχεια επισυνάπτεται πίνακας εορτολογίου, που περιλαμβάνει τις ακίνητες εορτές του εκκλησιαστικού έτους, κατά τις οποίες καταλύουμε και πως, ή νηστεύουμε.

Πηγή: «Προσευχητάριον της Κεχαριτωμένης», εκδόσεις Ιερού Ησυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνος.