Μορφές της Ψαλτικής Τέχνης! (α´) Γεώργιος ο Κρης! (της Κατερίνας Βλαχοδημητράκου)

Με μεγάλη χαρά σας παρουσιάζουμε τη νέα θεματική ενότητα του ιστολογίου μας με τίτλο «Μορφές της Ψαλτικής Τέχνης». Η θεματική ενότητα έχει ως σκοπό την παρουσίαση της ζωής και του έργου Μελουργών της Ψαλτικής Τέχνης! Την Επιμέλεια και παρουσίαση θα την κάνει η τριτοετής Φοιτήτρια της Βυζαντινής Μουσικολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α. και συνεργάτης του Χορού μας κ. Αικατερίνα Βλαχοδημητράκου.

Αικατερίνας Βλαχοδημητράκου

Φοιτήτριας Βυζαντινής Μουσικολογίας

Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΚΡΗΣ 

( β΄ ήμ. ιη΄ αι. - +1814)

Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Περί τα μέσα του 18ου αιώνος και μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα άνθισης της εκκλησιαστικής μουσικής, με σημαντικότερο πρωταγωνιστή τον Πέτρο τον Πελοποννήσιο, εποχή κατά την οποία έχει ήδη αρχίσει να γεννάται εντονώτερη η ανάγκη μιας μουσικής μεταρρύθμισης, βλέπει το φως της ζωής και εισέρχεται δυναμικά στο μουσικό στερέωμα ο Γεώργιος ο Κρης ο οποίος και αναδεικνύεται, μετά τον Πέτρο, πρόδρομος της εν χρήσει παρασημαντικής.

Πρόκειται για μια εξέχουσα φυσιογνωμία, έναν από τους πλέον ονομαστούς εκκλησιαστικούς μουσικούς που έζησε στα τέλη του 18ου αιώνος και διακρίθηκε για το μελοποιητικό και εξηγητικό του έργο. Υπήρξε μαθητής Μελετίου Σιναΐτου του Κρητός (1770) και Ιακώβου Πρωτοψάλτου του Πελοποννησίου, τους οποίους και ξεπέρασε στην αναλυτική γραφή των μουσουργημάτων, κάνοντας χρήση του αναλυτικού και εξηγηματικού τρόπου γραφής με μόνους τους χαρακτήρες ποσότητας χωρίς τα ιερογλυφικά μεγάλα σημάδια.

Έγραψε το Αργό Στιχηράριο του διδασκάλου του, Ιακώβου, αποτυπώνοντας στο χαρτί με ακρίβεια την αυθεντική ερμηνεία αυτού. Όπως οι πηγές μάς μαρτυρούν, ο Κρης δεν εξάσκησε το επάγγελμα του ιεροψάλτου δίδαξε όμως την εκκλησιαστική μουσική ιδιωτικά αλλά και δημόσια στην αλληλοδιδακτική σχολή του Φαναρίου της Κωνσταντινούπολης, στη Χίο και στις Κυδωνίες της Εφέσου. Στα χρόνια αυτά της διδασκαλίας του στάθηκαν κοντά του πολλοί μαθητές οι οποίοι έμαθαν άριστα τη μουσική και αναδείχθηκαν άξιοι διάδοχοι και συνεχιστές του διδασκάλου τους όπως Σταυράκης ο δομέστικος της Μ.τ.Χ.Ε., Νικηφόρος ο Χίος, Γρηγόριος ο Λευίτης, Κωνσταντίνος ο Βυζάντιος, Μανουήλ ο Βυζάντιος, Γρηγόριος ο Πρωτοψάλτης, Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ, Αντώνιος ο Λαμπαδάριος, Απόστολος ο Κρουστάλας, Πέτρος Εφέσιος, Θεόδωρος ο Φωκαεύς, Ζαφείριος Αποστόλου Ζαφειρόπουλος, Πέτρος Γεωργίου Βυζάντιος, Αντώνιος Αδριανοπολίτης, Παΐσιος Ξηροποταμηνός, Κωνσταντίνος Καλφαγιάννης, Φραγκίσκος Λιμπρίτης, Ευτύχιος Γεωργίου ο Ουγουρλούς, Αθανάσιος Σελευκείας και Πέτρος Συμεών Αγιοταφίτης. 

Σύμφωνα με τα γραφόμενα για το πρόσωπό του, διαπιστώνουμε ότι ο Γεώργιος ανήκε στους πιο σπουδαίους θεωρητικούς και πολυγραφότατους μουσικούς της εποχής, ενώ δε μπορούμε να παραλείψουμε και την συμβολή του στο συνθετικό τομέα της Εκκλησιαστικής Μουσικής, έργο ευρύ και αξιόλογο το οποίο βρίσκεται εγκατεσπαρμένο σε πολλούς κώδικες και δεν περιορίζεται μόνο σε Στιχηρά, Πολυελέους, Δοξολογίες, «Δύναμις», Χερουβικά, Κοινωνικά, Καλοφωνικούς ειρμούς, το οποίο παραμένει εν πολλοίς ακόμη ανεξερεύνητο.

Το γεγονός ότι οι τρεις δάσκαλοι της νέας μεθόδου τον προσεκάλεσαν επανειλημμένως προς συνεργασία, αποδεικνύει το κύρος και τις ικανότητες του Κρητός, όμως παραμένουν ανεξήγητοι οι λόγοι της μη επίτευξης αυτής της συνεργασίας. 

Περί του θανάτου του μαθαίνουμε από χειρόγραφο της Ιεροσολυμιτικής βιβλιοθήκης (Παναγίου Τάφου αριθμ. 850), όπου υπάρχει σημείωση γραμμένη το 1815 και η οποία αναφέρει ότι,

«ἐτελεύτησεν ὁ ἡμέτερος διδάσκαλος κύρ Γεώργιος Κρήτης μηνί Δεκεμβρίῳ 7, καὶ ἐνταφιάσαμεν αὐτόν ἡμέρᾳ Τρίτῃ ἐν Κυδωνίαις ἐν τῇ τοῦ Προδρόμου ἐκκλησίᾳ μετά παρρησίας καὶ τιμῆς οὐκ ὀλίγης· ἐξεφωνήθη δὲ καὶ λόγος παρὰ τοῦ σοφολογιωτάτου κυρίου Γρηγορίου ὡραιότατος καὶ ἀρίστου διδασκάλου τῆς σχολῆς των Κυδωνιῶν».

Συμπερασματικώς λοιπόν, η γραφίδα και το στόμα Γεωργίου του Κρητός παύουν να μεγαλουργούν προφανώς το 1814.

Σημείωση Διαχειριστή

Η Αικατερίνα Βλαχοδημητράκου γεννήθηκε στο Δάφνιον Λακωνίας. Τελείωσε τις εγκύκλιες της σπουδές στο Μουσικό Γυμνάσιο και Λύκειο Σπάρτης. Η ενασχόλησή της με την Ψαλτική Τέχνη αρχίζει σε ηλικία 12 περίπου ετών όταν πήγαινε και βοηθούσε τον Κληρικό πατέρα της Αιδ. Οικον. Παναγιώτη Βλαχοδημητράκο, στις καθημερινές ιερές Ακολουθίες. Η σπουδή στην Ψαλτική Τέχνη ξεκίνησε κοντά  στον Ιεροψάλτη και νυν Καθηγητή Βυζαντινής Μουσικής του Μουσικού Σχολείου Κορίνθου κ. Γεώργιο Προκοπίου.  Με την προτροπή αυτού και την αγάπη της για την μουσική εισάγεται στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών στην Αθήνα. Παράλληλα με τις Σπουδές της στο Πανεπιστήμιο συνεχίζει τη σπουδή της Ψαλτικής Τέχνης κοντά στον περιάκουστο Δάσκαλο κ. Κωνσταντίνο Μάρκο. Επίσης παρακολουθεί μαθήματα Παλαιογραφίας, εκμάθηση παραδοσιακού οργάνου (Ταμπουρά), παραδοσιακού και κλασσικού τραγουδιού και είναι μέλος της ΓΥ.ΒΥ.Χ. (Γυναικεία Βυζαντινή Χορωδία).

Ο Χορός Ψαλτών «Ναξιοι Μελιστές» εύχεται στην Αικατερίνα από καρδιάς, κάθε ευλογία παρά Κυρίου, ώστε να ολοκληρώσει αισίως τις σπουδές της καθώς, ως νέος άνθρωπος που είναι, αποτελεί μία ελπίδα της συνέχειας της Ψαλτικής Τεχνής.