Ο συνεπτυγμένος ρυθμός των αργοσυντόμων μελών μέσα από τις εξηγήσεις των Τριών Διδασκαλων! Συμεών Ιερομονάχου

Ὁ συνεπτυγμένος ρυθμὸς τῶν ἀργοσυντόμων μελῶν 

μέσα ἀπὸ τὶς ἐξηγήσεις τῶν Τριῶν Διδασκάλων

Συμεών Ιερομονάχου

ΟΡΟΛΟΓΙΑ

Πολὺς λόγος γίνεται μερικὲς φορὲς γιὰ τὴν καινὴ ὁρολογία ποὺ ἀναγκάζεται ἡ σύγχρονη ἐπιστημονικὴ κοινότητα νὰ χρησιμοποιήσει, δίχως αὐτὴ νὰ ἐρείδεται πάντοτε στὶς πηγές. Δυστυχῶς, αὐτὸ εἶναι ἀναπόφευκτο ὅταν πρόκειται νὰ ἐμβαθύνουμε σὲ ζητήματα μὲ τὰ ὁποῖα δὲν καταπιάστηκαν οἱ Τρεῖς καὶ γενικῶς οἱ προγενέστεροι δάσκαλοι. Τὸ βασικότερο κριτήριο γιὰ τὴν ὁρολογία ποὺ χρησιμοποιοῦμε εἶναι νὰ ἐκφράζει τὰ σημαινόμενα ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ ἀντιπροσωπευτικὰ ἀλλὰ καὶ συνάμα εὔληπτα ἀπὸ ὅλους τοὺς ἱεροψάλτες. Ἂς μὴ θεωρηθεῖ ἐπιτέλους πρόβλημα ἐὰν κάποιος ὅρος προέρχεται ἀπὸ λεξιλογικὸ δάνειο μιᾶς ἄλλης μουσικῆς, ἐφόσον αὐτὸς ἐπιτυγχάνει καλῶς τὸν σκοπό του.

Σαφηνίζουμε λοιπὸν ὡς ἑξῆς τὴν βασικὴ ὁρολογία τῆς παρούσης:

Συνεπτυγμένος ρυθμός: Πρόκειται γιὰ τὸν ρυθμὸ κατὰ τὸν ὁποῖο δύο μουσικοὶ χρόνοι συμπτύσσονται σὲ ἕναν. Ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο γίνεται ἡ σύμπτυξις αὐτὴ θὰ ἀναλυθεῖ στὴν οἰκεία ἑνότητα. Ὁ ὅρος, παρόλο ποὺ ἔχει κατηγορηθεῖ γιὰ δυτικὴ προέλευση, ἔχει ἤδη καθιερωθεῖ εὑρέως στὴν διδακτικὴ πράξη ἀπὸ τοὺς δασκάλους τοῦ 20οῦ αἰῶνος καὶ χρησιμοποιεῖται ἐπιτυχημένα γιὰ νὰ περιγράψει ἕνα συγκεκριμένο ἐγγενὲς γνώρισμα τῆς ψαλτικῆς μας τέχνης.

Δρόμος: Εἶναι ὁ τρόπος τῆς χρονικῆς ἀναπτύξεως ἑνὸς μέλους, ὁ ὁποῖος συνίσταται στὴν θεμελιώδη χρονικὴ διάρκεια τῆς κάθε συλλαβῆς. Στὴν παλαιὰ παρασημαντικὴ ὁ ἑκάστοτε δρόμος ὁριζόταν καὶ ἐκφραζόταν βασικῶς ἀπὸ τὴν ἀντίστοιχη θεμελιώδη χρονικὴ διάρκεια τοῦ κάθε φωνητικοῦ χαρακτῆρα.

Σύντομος, ἀργοσύντομος, ἀργὸς δρόμος: Σύντομος (ἢ σύντομος εἱρμολογικός) ὁρίζεται ὁ δρόμος κατὰ τὸν ὁποῖο θεμελιώδης χρονικὴ διάρκεια κάθε συλλαβῆς εἶναι ὁ 1 μουσικὸς χρόνος, καταπῶς συμβαίνει στὰ σύντομα εἱρμολογικὰ μέλη (Εἱρμολόγιον Πέτρου Βυζαντίου, σύντομο Ἀναστασιματάριον Ἰωάννου κλπ). ὁ δρόμος αὐτὸς σήμερα ἀποκαλεῖται ἐνίοτε καὶ συλλαβικός. Ἀργοσύντομος ὁρίζεται ὁ δρόμος κατὰ τὸν ὁποῖο θεμελιώδης χρονικὴ διάρκεια κάθε συλλαβῆς εἶναι οἱ 2 μουσικοὶ χρόνοι, καταπῶς συμβαίνει στὸ ἀργοσύντομο στιχηραρικὸ μέλος, τὸ ἀργὸ εἱρμολογικό, τὶς ἀργὲς δοξολογίες, τοὺς ἀργοσυντόμους πολυελέους κ.ο.κ.[1] Ὁ ἀργὸς δρόμος ἀναφέρεται γενικῶς στὰ μέλη τῶν ὁποίων ἡ θεμελιώδης χρονικὴ διάρκεια ἀνὰ συλλαβὴ εἶναι οἱ 4 ἢ περισσότεροι χρόνοι, ὅπως συμβαίνει στὸ ἀργὸ στιχηράριο, τὴν παπαδική, τὸ καλοφωνικὸ εἱρμολόγιο κ.ἄ.

Θέσις: Κάθε μελωδία ποὺ ἐπαναλαμβάνεται σχεδὸν στερεοτύπως ὡς ἑνιαῖο μελικὸ σύνολο. Ὁ Ἀπόστολος Κώνστας τὴν ὀνομάζει Γραμμή. Τὴν γράφουμε πάντοτε μὲ Θ κεφαλαῖο, πρὸς διάκρισιν ἀπὸ τὴν θέση τοῦ ρυθμικοῦ μέτρου.

Προθεματικὲς συλλαβές/χρόνοι: Οἱ συλλαβές ποὺ μπορεῖ νὰ προηγοῦνται τοῦ κυρίως τμήματος μιᾶς ἀργοσυντόμου ἢ ἀργῆς Θέσεως, ἐπειδὴ «περισσεύουν» ἀπὸ τὸ προκαθορισμένο ποιητικὸ μέτρο της. Οἱ προθεματικὲς συλλαβὲς τῶν ἀργοσυντόμων Θέσεων εἶναι μονόχρονες, ἐνῶ ἐνίοτε μία τονιζόμενη ἐξ αὐτῶν μπορεῖ νὰ καταλαμβάνει δύο χρόνους γιὰ λόγους εὐρυθμίας τοῦ μέλους. Μολονότι ἀνήκουν ὑπὸ τὴν εὑρεῖα ἔννοια στὴν ἀργοσύντομη Θέση, ὑπόκεινται στὸν τονικὸ ρυθμὸ τοῦ συντόμου εἱρμολογικοῦ μέλους.

ΑΡΧΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΠΤΥΓΜΕΝΟΥ ΡΥΘΜΟΥ

Καθὼς σήμερα ἔχει ἤδη ἀναλυθεῖ ἀπὸ διαφόρους μελετητὲς ἡ διαδικασία μὲ τὴν ὁποία προέκυψε στὴν παράδοσή μας ἡ ποικιλία τῶν δρόμων, δὲν θὰ ἀναλωθοῦμε ἐδῶ ἐκ νέου στὴν σχολαστικὴ παρουσίασή της. Ἀρκεῖ μόνον νὰ ἀναφέρουμε περιληπτικὰ τὰ ἑξῆς:

Θεωρεῖται αὐτονόητο καὶ ἀπολύτως λογικὸ ὅτι οἱ πρῶτες μελωδίες τῆς ἐκκλησιαστικῆς λατρείας θὰ πρέπει νὰ ἐκτυλλίσσονταν κατὰ τὸν σύντομο εἱρμολογικό δρόμο. Ὅταν ἡ ἀνάγκη τῆς λατρευτικῆς πράξεως τὸ καλοῦσε, ἡ ψαλμώδησις τῶν μελωδιῶν γινόταν σὲ πιὸ ἀργὴ χρονικὴ ἀγωγή, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει μέχρι σήμερα. Ἡ ἀργὴ αὐτὴ ψαλμώδησις κάποια στιγμὴ ἐλάμβανε δομικὰ χαρακτῆρα χρονικοῦ διπλασιασμοῦ καὶ σιγὰ-σιγὰ ἀποκτοῦσε –συνειδητὰ ἢ μή– αὐτόνομη ὑπόσταση. Στὴν συνέχεια, ἡ νέα διπλασιασμένη μελωδία, λόγῳ ἀκριβῶς τῆς χρονικῆς ἀνέσεως ποὺ διέθετε, μποροῦσε νὰ ἐμπλουτισθεῖ μὲ διάφορα ποικίλματα ἢ ἀναλύσεις. Ἔτσι, ἐπὶ παραδείγματι, ἡ μελωδικὴ γραμμὴ γινόταν κάποτε 

 καὶ κατόπιν μποροῦσε νὰ διαμορφωθεῖ σὲ διάφορες παραλλαγές: 

 κ.ο.κ. Μὲ τὴν ἴδια διαδικασία μποροῦσε νὰ ἐπέλθει καὶ περαιτέρω πολλαπλασιασμὸς τῆς μελωδίας. Ἡ χρῆσις καὶ ἐναλλαγὴ τῶν διαφόρων δρόμων στὴν πορεία τῶν αἰώνων κατέστη αὐτονόητη γιὰ τοὺς μουσικοὺς καὶ ἱεροψάλτες, ὅπως προκύπτει φανερὰ ἀπὸ τὴν μελέτη τῶν χειρογράφων καὶ τῶν πηγῶν. Ὑπάρχουν μάλιστα ἐνδείξεις στὴν ἔρευνα ὅτι σὲ εἰδικὲς περιπτώσεις μπορεῖ νὰ συνέβη καὶ ἡ ἀντίστροφη διαδικασία, δηλ. ὁ σχηματισμὸς ἑνὸς συντομότερου μέλους ἢ εἴδους μέλους ἀπὸ κάποιο ἀργότερο, μὲ ὑποδιπλασιασμὸ τῶν χρόνων του. Τὸ σπάνιο ὁπωσδήποτε αὐτὸ φαινόμενο δὲν θὰ μᾶς ἀπασχολήσει ἐδῶ.

Ἀναφερόμενοι εἰδικῶς στὸν ἀργοσύντομο δρόμο καὶ στὴν μετεξέλιξή του ἀπὸ τὸν σύντομο, εἶναι ἐξαιρετικὰ σημαντικὸ νὰ ἔχουμε πάντοτε κατὰ νοῦ τὴν ὡς ἄνω περιγραφεῖσα ἀρχὴ δημιουργίας του. Ἔτσι ὅταν ὁ ρυθμός του ὁρίζεται ὡς 4σημος (βλ. περισσότερα στὸ σχετικὸ ἄρθρο), συνυπονοεῖται ὅτι κατὰ βάσιν συνίσταται ἀπὸ δύο μέρη, δύο (δίχρονες) συλλαβές, καὶ ὄχι ἀπὸ δύο 2σήμους πόδες μὲ τὴν δική του ἐσωτερικὴ ρυθμικὴ δομή ὁ καθένας. Ἡ κάθε δίχρονη συλλαβὴ ἀντιμετωπίζεται ρυθμικῶς ὡς αὐτοτελὴς μονάδα, ἔστω καὶ ἂν ὑποκρύπτει τὸ ὁποιοδήποτε ποίκιλμα. Ἡ σύμπτυξις αὐτὴ τῶν δύο χρόνων τῆς συλλαβῆς σὲ μία ὁλότητα καὶ μία κίνηση τῆς χειρός ἀποτελεῖ τὴν θεμελιώδη ἀρχὴ τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ. Ἡ λατρευτικὴ πράξη, προκαλώντας πολὺ φυσιολογικὰ διάφορες ζυμώσεις στὴν ψαλτικὴ τέχνη, ἐπέφερε ἐμπλουτισμὸ καὶ ποικιλία καὶ στὴν βασικὴ αὐτὴ ἀρχὴ τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, τὴν ὁποία ἐπιφυλασσόμεθα νὰ περιγράψουμε σὲ μελλοντικὴ ἐργασία.

Ο ΣΥΝΕΠΤΥΓΜΕΝΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΓΟΣΥΝΤΟΜΩΝ ΜΕΛΩΝ

Εἶναι καθολικὰ παραδεκτὸ πὼς ὁ ρυθμὸς τοῦ συντόμου εἱρμολογικοῦ δρόμου εἶναι ὁ τονικός. Πέραν τῶν ὅποιων διαφορετικῶν ἀντιλήψεων ποὺ μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν ὡς πρὸς τὶς ἐπιμέρους λεπτομέρειες καὶ παρὰ τὶς ἐξαιρέσεις ποὺ ὁπωσδήποτε συναντῶνται, ὁ τονικὸς ρυθμὸς θεμελιώνεται πανθομολογουμένως στὴν γενικὴ ἀρχὴ ὅτι κάθε τονιζόμενη συλλαβὴ συνιστᾶ καὶ ἔναρξη ρυθμικοῦ μέτρου. Λόγῳ λοιπὸν τῆς ἄμεσης ἐξάρτησης τοῦ ἀργοσυντόμου δρόμου ἀπὸ τὸν σύντομο εἶναι ἀπολύτως λογικὸ νὰ ἀναμένουμε τὴν ἀνίχνευση στοιχείων τοῦ τονικοῦ ρυθμοῦ καὶ στὰ ἀργοσύντομα μέλη. Πράγματι, ἀπὸ τὰ παραδείγματα ποὺ ἔχουμε παραθέσει στὸ προαναφερθὲν ἄρθρο μας, προκύπτει ἐμφανῶς ὅτι ἡ ἀνωτέρω ἀρχὴ διατηρεῖται ὡς ἱκανὴ –ἀλλὰ ὄχι καὶ ἀναγκαία– συνθήκη καὶ στὸν ἀργοσύντομο δρόμο. Μὲ ἄλλα λόγια, οἱ τονιζόμενες συλλαβὲς συνιστοῦν σχεδὸν πάντοτε τὴν ἔναρξη ἑνὸς ρυθμικοῦ μέτρου, ἀλλά, λόγῳ τῆς ἐκτάσεως τοῦ νέου διπλασιασμένου μέλους καὶ τῶν προϋποθέσεων τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ στὸν ὁποῖο ἔχει αὐτὸ μεταπέσει, καθὼς καὶ τῶν μετρικῶν ἀναγκῶν τῆς ἐκάστοτε Θέσεως, προκύπτουν καὶ ἄλλα μέτρα δίχως τονιζόμενες συλλαβές.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ εἶναι ἀπαραίτητο νὰ θυμίσουμε ὅτι κάθε ἀργοσυντόμου Θέσεως μπορεῖ νὰ προηγοῦνται κάποιες προθεματικὲς συλλαβές, οἱ ὁποῖες, μολονότι ἀνήκουν ὑπὸ τὴν εὑρεῖα ἔννοια στὴν ἀργοσύντομη Θέση, ὑπόκεινται στὸν τονικὸ ρυθμὸ τοῦ συντόμου εἱρμολογικοῦ εἴδους. Ἡ ἀργοσύντομη Θέση καθ᾿ ἑαυτήν, μὲ ὅλα τὰ χαρακτηριστικὰ γνωρίσματα τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, ἀρχίζει κατ᾿ οὐσίαν μετὰ ἀπὸ αὐτούς, στὸ σημεῖο ποὺ ξεκινοῦν οἱ 2χρονες ἢ 4χρονες συλλαβές. [2]

* * *

Ἐρχόμαστε τώρα σὲ μιὰ ἀκαταμάχητη, μολονότι ἐξαιρετικὰ ἁπλῆ, ἀπόδειξη περὶ τῆς ὑπάρξεως τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, ἀπαντώντας στὴν ἑξῆς ἔνσταση ποὺ κατατίθεται ὑπό τινων: “ἐφόσον εἶναι προφανὲς ὅτι τὰ ἀργοσύντομα μέλη ἀναπτύσσονται κατὰ βάσιν σὲ ζεύγη χρόνων, γιατί νὰ μὴ δεχθοῦμε θεωρητικῶς τὸν ἁπλὸ 2σημο ὡς βασικὸ ρυθμό τους”;

Ἡ ἀπάντησις ἀναδύεται μέσα ἀπὸ τὶς ἐξηγήσεις τῶν τριῶν Διδασκάλων. Παρατηρώντας προσεκτικά, μπορεῖ ὁ καθένας νὰ διαπιστώσει ὅτι τὸ καθαυτὸ ἀργοσύντομο τμῆμα ὅλων τῶν Θέσεων ἀρχίζει πάντοτε μὲ 4σημο ἢ 6σημο μέτρο καὶ ποτέ μὲ 2σημο! Ποτὲ δηλαδὴ δὲν θὰ συναντήσουμε σὲ αὐτὰ πρὸ τονιζομένης συλλαβῆς (ἡ ὁποία βεβαίως συνιστᾶ τὴν ἔναρξη μέτρου) ἕνα μόνον 2σημο μέτρο μὲ ἄτονη συλλαβὴ. Μὲ ἄλλα λόγια ξεκινοῦν πάντοτε ἢ μὲ τονιζόμενη συλλαβὴ ἢ μὲ 4 τουλάχιστον χρόνους ἀτόνων συλλαβῶν. Τὸ γεγονὸς δὲ ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ αὐτοτελῶς ἕνα 2σημο μέτρο, σημαίνει πολὺ ἁπλᾶ ὅτι ἕνα τέτοιο μέτρο δὲν περιέχει τουλάχιστον δύο ρυθμικὲς κινήσεις (θέση καὶ ἄρση), ἄρα δὲν ἀνήκει στὸν ἁπλὸ 2σημο ρυθμό.

Εἶναι μάλιστα ἐντυπωσιακὸ ὅτι στὴν περίπτωση ποὺ δὲν ὑπάρχουν προθεματικοὶ χρόνοι, τότε μπορεῖ νὰ ὑπάρξει καὶ μιὰ 2χρονη ἄτονη συλλαβὴ ὡς ἀρχική, καθὼς τότε συναρμόζεται ρυθμικῶς μὲ τὸν καταληκτικὸ χαρακτῆρα τῆς προηγηθείσης Θέσεως σὲ ἕνα μέτρο, τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ τὴν ἄρση.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Ἄνω σε ἐν θρόνῳ, Κανὼν Μ. Σαββάτου, ἦχος πλ. β΄, Α΄ ὠδή

Εἱρμολόγιον Πέτρου, 1825, σελ. 186-187

Στὸ ἀνωτέρω παράδειγμα ἡ ἄτονη συλλαβὴ πο ξεκινᾶ τὸ ἀργοσύντομο τμῆμα τῆς Θέσεως μετὰ ἀπὸ προθεματικοὺς χρόνους καὶ ἐκτείνεται σὲ μέτρο 4 χρόνων, ἐνῶ ἀμέσως μετὰ ἀκολουθεῖ τονιζόμενη συλλαβὴ (καὶ νέο μέτρο). Ἡ ἐν λόγῳ ἄτονη συλλαβή, λόγῳ ἀκριβῶς τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ λάβει μόνο 2 χρόνους.

* * *

Καταβασίες Κοιμήσεως, ἦχος α΄, Θ΄ ὠδή

Εἱρμολόγιον Πέτρου, 1825, σελ. 8

Ἐδῶ ἡ τονιζομένη συλλαβὴ αι συνιστᾶ καταρχὴν ἕνα 2σημο μέτρο, καθὼς ἀμέσως μετὰ ἀκολουθεῖ νέα τονιζομένη συλλαβή. Τὸ 2σημο αὐτὸ μέτρο ὅμως μπορεῖ νὰ ξεκινήσει τὸ ἀργοσύντομο τμῆμα τῆς Θέσεως, ἐπειδὴ ἀκριβῶς ἡ συλλαβὴ εἶναι τονιζόμενη. Σύμφωνα μὲ τὸ θεωρητικὸ πλαίσιο τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, στὴν προκειμένη περίπτωση τὸ ἀμέσως ἑπόμενο μέτρο (ἐδῶ εἶναι τὸ 4σημο τῆς συλλαβῆς πα) προσάπτεται σὲ αὐτὸ συγκροτώντας ἕνα 6σημο μέτρο.

* * *

Ἐν τῷ σταυρῷ σου Χριστέ, ἦχος β΄

Ἀναστασιματάριον Πέτρου, 1820, σελ. 43

Ἡ συλλαβὴ ἠ[λλοίωσας] εἶναι ἄτονη καὶ ξεκινᾶ τὸ ἀργοσύντομο τμῆμα τῆς Θέσεως, ἐνῶ κατόπιν ἀκολουθεῖ τονιζομένη. Ἐπειδὴ δὲν προηγοῦνται προθεματικοὶ χρόνοι, μπορεῖ νὰ λάβει 2 χρόνους. Μαζὶ δὲ μὲ τὸ τέλος τῆς προηγουμένης Θέσεως (νος) συγκροτεῖ ἕνα 4σημο μέτρο, τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ τὴν ἄρση.

Οἱ συλλαβὲς [τά]φον ἠ[τήσαντο] εἶναι ἀμφότερες ἄτονες, ἕπονται προθεματικῶν χρόνων καὶ συγκροτοῦν μαζὶ τὸ πρῶτο 4σημο μέτρο τοῦ ἀργοσυντόμου τμήματος τῆς Θέσεως.

* * *

Ἡ μελέτη τῆς παλαιᾶς παρασημαντικῆς μᾶς ὁδήγησε καὶ σὲ μιὰ ἀκόμη πιὸ ἰσχυρὴ ἀπόδειξη γιὰ τὴν ὕπαρξη τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ. Συγκεκριμένα, ὅταν μιὰ ἄτονη συλλαβὴ ἀκολουθεῖ ἕναν ἢ περισσοτέρους προθεματικοὺς χαρακτῆρες καὶ πρέπει γιὰ κάποιον λόγο νὰ λάβει 2 χρόνους, τότε, ἐπειδὴ ἀκριβῶς δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ αὐτοτελῶς, θὰ λάβει ἐπίσης 2 χρόνους καὶ ὁ προηγούμενος προθεματικός, προκειμένου μαζὶ νὰ συγκροτήσουν ἕνα 4σημο μέτρο.

   

                                      Κῶδιξ Mingana gr.5, φ.98α-              Εἱρμολόγιον Πέτρου, 1825, σελ. 57

Κανὼν τοῦ Ἀσώτου (Πέτρου Βυζαντίου), ἦχος β΄, Δ΄ ᾠδή

Ἡ συλλαβὴ προ στὸ παράδειγμα αὐτό, λαμβάνει ὑποχρεωτικὰ 2 χρόνους, λόγῳ τῆς διφώνου ἀνιούσης ποὺ ἀκολουθεῖ. Ἐπειδὴ εἶναι ἄτονη καὶ ἀκολουθεῖ τονιζομένη (φή), δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ αὐτοτελῶς ὡς ἐναρκτήρια συλλαβὴ τοῦ ἀργοσυντόμου τμήματος τῆς Θέσεως. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ Ἴσον ποὺ προηγεῖται (ὁ), ἐνῶ κανονικὰ θὰ ἐξηγεῖτο μὲ 1 χρόνο ὡς κατεξοχὴν προθεματικός, ἐδῶ λαμβάνει 2 χρόνους –δίχως αὐτὸ νὰ ζητεῖται μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο ἀπὸ τὴν σημειογραφία– καὶ ἐντάσσεται στὸ ἀργοσύντομο τμῆμα τῆς Θέσεως, προκειμένου ἀπὸ τὶς δύο ἄτονες συλλαβὲς νὰ συσταθεῖ 4σημο μέτρο.

Τὴν ἴδια Θέση ὁ Χρύσανθος ἐξηγεῖ μὲ 1 χρόνο στὴν συλλαβὴ προ. Ἀκολούθως λαμβάνει 1 χρόνο ὡς προθεματικὴ καὶ ἡ ἐν λόγῳ συλλαβὴ ὁ:

Αὐτόγραφος κῶδιξ Χρυσάνθου (ἔτος 1811), Ψάχου 81-229, φ.045β

ΣΥΓΚΕΦΑΛΑΙΩΣΙΣ

Οἱ ἀνωτέρω παρατηρήσεις ἐπὶ τῆς παλαιᾶς παρασημαντικῆς καὶ τῆς ἐξηγήσεώς της στὴν Νέα Μέθοδο ἀπὸ τοὺς τρεῖς Διδασκάλους, ὅσο ἁπλοϊκὲς καὶ ἂν φαίνονται, δὲν μᾶς ἀφήνουν καμμιὰ ἀμφιβολία ὅτι ὁ ρυθμὸς μὲ τὸν ὁποῖο ψάλλονταν τὰ ἀργοσύντομα μέλη ἦταν ὁ συνεπτυγμένος.

Ὁπωσδήποτε θὰ διατυπωθεῖ καὶ ἡ ἑξῆς ἔνστασις: “καὶ ποιό εἶναι τὸ πρόβλημα ἐὰν τὰ ψάλλουμε στὴν πράξη μὲ ἁπλὸ 2σημο ρυθμό, ἐφόσον καὶ μὲ αὐτὸν μετρεῖται καλῶς τὸ μέλος, ἐνῶ μάλιστα εἶναι καὶ πιὸ εὔκολος”;

Ἡ ἔνστασις αὐτὴ ὀφείλεται ἢ ἐπηρεάζεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ σπουδαιότατο (ὅπως ἀποδεικνύεται ἐκ τῶν ὑστέρων) στοιχεῖο τῆς ἀποτυπώσεως στὴν Παλαιὰ Γραφὴ τοῦ δρόμου τοῦ μέλους μέσῳ τῆς θεμελιώδους χρονικῆς διαρκείας τῶν φωνητικῶν χαρακτήρων καὶ ἡ καθοριστικὴ ἐπιρροή του στοὺς ψάλλοντες δὲν διεσώθησαν στὴν Νέα Μέθοδο, ὅπου ὅλοι οἱ δρόμοι παρασημαίνονται μὲ ἕναν καὶ τὸν αὐτὸ τρόπο, κατὰ τὸν ὁποῖο ἅπαντες οἱ φωνητικοὶ χαρακτῆρες ἔχουν πάντοτε ἀξία ἑνὸς χρόνου. Καὶ οἱ μὲν μουσικοὶ τῆς ἐποχῆς τῆς μεταρρυθμίσεως δὲν μποροῦσαν νὰ φανταστοῦν πὼς ἡ ἐπίδραση τοῦ σημειογραφικοῦ αὐτοῦ κατακερματισμοῦ θὰ εἶχε καμμία σημασία, καθὼς ὁ ρυθμὸς δὲν φαίνεται πὼς διδασκόταν ὣς τότε αὐτοτελῶς, ἀλλὰ μεταδιδόταν ἀπὸ τὸν δάσκαλο ὡς ἕνα ἐγγενὲς συστατικὸ τῆς μελωδίας μὲ τὸν πλέον φυσιολογικὸ καὶ ὀργανικὸ τρόπο. Στοὺς μεταγενεστέρους ὅμως, παρὰ τὰ ἀναντίρρητα τεράστια ὀφέλη του, ἀπέβη καὶ καταλυτικὰ ἐπιζήμιος ὡς πρὸς τὴν ἀφομοίωση καὶ τὴν βίωση τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, προκαλώντας τὴν ἀνεπαίσθητη σταδιακὴ ἀντικατάστασή του ἀπὸ τὸν ἁπλὸ 2σημο.

Πιστεύουμε ἀκράδαντα καὶ ὑποστηρίζουμε ὅτι ὁ ρυθμὸς εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πλέον σημαντικὰ συστατικὰ τῆς ψαλτικῆς μας τέχνης, καὶ ὡς ἐκ τούτου ὀφείλουμε ἀνυπερθέτως νὰ τὸν σεβαστοῦμε πέραν πάσης προσωπικῆς προτιμήσεως. Ἡ ἀνωτέρω ἔνστασις θὰ μποροῦσε νὰ τεθεῖ καὶ γιὰ ὁποιαδήποτε ἄλλη πτυχὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς (διαστήματα, μονοφωνικὴ ἐκτέλεση, συνοδεία ὀργάνων κ.ο.κ). Σημασία προφανῶς δὲν ἔχει τί εἶναι πιὸ εὔκολο οὔτε τί θὰ μᾶς ἄρεσε οὔτε τί ἔχουμε τὴν φυσικὴ δυνατότητα νὰ ἀντιληφθοῦμε καὶ νὰ αἰσθανθοῦμε, ἀλλὰ τί μᾶς παρεδόθη, ἔστω καὶ ἂν τοιουτοτρόπως ἐγείρεται πλέον τὸ μεῖζον ζήτημα περὶ τοῦ τρόπου διδασκαλίας τῶν ἀρχαρίων. Τὸ βέβαιο ἐν προκειμένῳ εἶναι πὼς ἡ περιφρόνησις τοῦ πραγματικοῦ ρυθμοῦ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ σημάνει κάποιου βαθμοῦ ἀκρωτηριασμὸ τοῦ μέλους. Διότι πῶς ἀλλιῶς μπορεῖ νὰ ἑρμηνευθεῖ τὸ καταπληκτικὸ γεγονὸς τῆς τόσο θαυμαστῆς συνέπειας στὴν ἐφαρμογὴ τοῦ συνεπτυγμένου ρυθμοῦ ἀπὸ τοὺς ἐξηγητὲς μέσα στὸ ἀχανὲς μεταγραφικό τους ἔργο –καὶ μάλιστα ἐνῶ, ὅπως φαίνεται καθαρά, δὲν διέθεταν ξεκαθαρισμένη θεωρητικὴ τεκμηρίωσή του– ἐὰν αὐτὸς δὲν ἀποτελοῦσε ἕνα ἐγγενὲς καὶ ζωτικότατο συστατικὸ τοῦ μέλους;

__________________________

1. Ὁ καθηγητὴς  Ἰ. Ἀρβανίτης ἔχει προτείνει γιὰ τὰ ἀργοσύντομα μέλη τὸν ἐπιστημονικότερο μέν, δυσκίνητο δέ, ὅρο σύντομα μελισματικά.

2. Εἶναι ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρων ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο οἱ προθεματικοὶ χρόνοι ἐντάσσονται στὸν ρυθμὸ τοῦ ὅλου ἀργοσυντόμου ἢ ἀργοῦ μέλους, ἀλλὰ αὐτὸ θὰ ἀποτελέσει, πρῶτα ὁ Θεός, ἀντικείμενο ἑτέρων ἄρθρων.

Πηγή: http://www.martyries.gr