Σάββατο 22 Ιανουαρίου 2022

Μελίσματα Ψαλτικής (τνθ΄) Βυζαντινοί & Μεταβυζαντινοί Μελουργοί - Ιωάννης Παπαδόπουλος ο Κουκουζέλης & Μαΐστωρ (1270 περίπου – α΄ ήμισυ ιδ αι.) - Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης

Μελίσματα Ψαλτικής
Βυζαντινοί & Μεταβυζαντινοί Μελουργοί
Ιωάννης Παπαδόπουλος ο Κουκουζέλης & Μαΐστωρ
Ψάλλει ο Χορός Ψαλτών "Οι Μαΐστορες τής Ψαλτικής Τέχνης"


Ὁ περίφημος Χορὸς Ψαλτῶν «Οἱ Μαΐστορες τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης» ἱδρύθηκε τὸ 1983 καὶ ἡ ὀνομασία του δὲν εἶναι τυχαία, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ στὴν «Αὐτοβιογραφία» του ὁ ἴδιος ὁ ἱδρυτής, χοράρχης καὶ διδάσκαλός του, καθηγητὴς Γρηγόριος Στάθης: 


«Θέλει νὰ πῆ πὼς μέλημά μας κύριο εἶναι ἡ ἐνασχόληση μὲ τοὺς μελουργοὺς καὶ τοὺς ψάλτες τῆς ψαλτικῆς μεγαλουργίας, τοὺς χίλιους τόσους Ἕλληνες συνθέτες τοῦ αὐτόνομου Ἑλληνικοῦ Μουσικοῦ Πολιτισμοῦ· καὶ θέλει ἀκόμα νὰ δηλώσει πὼς ἀπ᾽ τὴ χάρη τους κι ἐμεῖς μποροῦμε λίγο νὰ χαριτωθοῦμε, τουλάχιστον πὼς τοὺς προσεγγίζουμε μὲ σεβασμὸ πολὺ καὶ ἀπολυπραγμότητο» [Τιμὴ πρὸς τὸν Διδάσκαλον, σ. 96]


῾Ο ἀπολυπραγμόνητος σεβασμὸς πρὸς τοὺς μεγάλους μελουργοὺς καὶ μαΐστορες ἐκδηλώνεται κυρίως μὲ τὴν ἐπίμονη σπουδὴ καὶ ἐπίπονη μελέτη τοῦ ἔργου τους. Καὶ κάπως ἔτσι ἐξηγεῖται ὅτι ἡ πρώτη οὐσιαστικὰ ἐκδήλωση τῶν Μαϊστόρων ἔγινε ὕστερα ἀπὸ μελέτη τουλάχιστον δυὸ χρόνων, κατὰ τὴν Μουσικολογικὴ Σπουδὴ τοῦ Ἱδρύματος Βυζαντινῆς Μουσικολογίας, ΣΤ´ στὴν σειρὰ «Βυζαντινοὶ καὶ Μεταβυζαντινοὶ Μελουργοί», ποὺ ἦταν ἀφιερωμένη στὸν μεγάλο βυζαντινὸ μαΐστορα Ἰωάννη Κουκουζέλη καὶ πραγματοποιήθηκε στὴν μεγάλη Αἴθουσα τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, στὶς 3 Μαρτίου τοῦ 1986.


Ἡ ἐκδήλωση ἐκείνη, ὅπως καὶ ὅλες οἱ ἄλλες ἀνάλογες Μουσικολογικὲς Σπουδὲς τοῦ ΙΒΜ, περιελάμβανε ἐκτενῆ διάλεξη τοῦ Γρ. Θ. Στάθη μὲ θέμα «Ὁ μαΐστωρ Ἰωάννης Παπαδόπουλος ὁ Κουκουζέλης (1270 περίπου - α΄ ἥμ. ιδ΄ αἰ.)· ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του» [Τὸ κείμενο τῆς διαλέξεως δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ Ὁ Ἐφημέριος ΛΔ΄ (1986), τχ. 12 σσ. 182-183 (καὶ 185), τχ. 13 σσ. 203-207, τχ. 14 σσ. 233-235· δημοσιεύτηκε καὶ ὡς ἀνάτυπο]. Καὶ πρέπει νὰ ἐπισημανθεῖ ὅτι ἡ διάλεξη ἐκείνη, ἀπόρροια ἐνδελεχοῦς ἔρευνας τῶν πηγῶν, ἀποτελεῖ ὁρόσημο στὴν μουσικολογικὴ ἔρευνα γιὰ τὸ πρόσωπο τοῦ βυζαντινοῦ μαΐστορα καὶ σημεῖο ἀναφορᾶς γιὰ τὴν μεταγενέστερη σχετικὴ βιβλιογραφία, καθὼς γιὰ πρώτη φορὰ ὁριοθετεῖ τὴν ἐποχὴ καὶ τὸν χρόνο ἀκμῆς τοῦ Κουκουζέλη καὶ ξεδιαλύνει πολλὲς θολὲς πτυχὲς τῶν διηγήσεων τοῦ βίου του.


Λίγο ἀργότερα, τὸ 1988, στὸ πλαίσιο τῆς δισκογραφικῆς σειρᾶς τοῦ ΙΒΜ «Βυζαντινοὶ καὶ Μεταβυζαντινοὶ Μελουργοί» κυκλοφορήθηκε, ἔχοντας λάβει τὸν ἀριθμὸ 6 τῆς σειρᾶς, μιὰ καταπληκτικὴ κασετίνα τριῶν δίσκων βινυλίου μὲ ἠχογραφήσεις ἔργων τοῦ Ἰωάννου Κουκουζέλη ἀπ᾽ τὸν Χορὸ Ψαλτῶν «Οἱ Μαΐστορες τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης». Στὴν κασετίνα, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς δίσκους, περιέχεται καὶ ἕνα φυλλάδιο 24 σελίδων, μεγάλων διαστάσεων (30,5 * 30,5 ἑκ.), στὸ ὁποῖο τυπώθηκε τὸ κείμενο τῆς διαλέξεως τοῦ 1986, ἕνας ἐργογραφικὸς πίνακας τοῦ Κουκουζέλη καὶ σχόλια τῶν ἠχογραφημένων μελῶν (ὅλα δίγλωσσα). Δέν λείπουν πανομοιότυπα μουσικῶν κωδίκων καὶ διάφορες εἰκονογραφήσεις τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλη. Στὴν σ. 23 βρίσκεται καὶ ἕνας κατάλογος τῶν μελῶν τοῦ Χοροῦ τῶν Μαϊστόρων κατ᾽ ἀλφαβητικὴ σειρὰ τῶν χριστιανικῶν τους ὀνομάτων καὶ μὲ τὴν ἀναγραφὴ τοῦ ναοῦ τῆς ψαλτικῆς τους διακονίας. Τὸ πρᾶγμα ἔχει τὴν μεγάλη του σημασία, εἰδικὰ ἂν συνδυαστεῖ μὲ τὰ ὅσα σημειώνει στὴν τελευταία παράγραφο τοῦ κειμένου τοῦ Φυλλαδίου ὁ καθηγητὴς Στάθης: 


«Γνωρίζω ὅτι εἶναι ἕνα προκλητικὸ τόλμημα αὐτὸ ποὺ ἐπιχειροῦμε, καὶ γιὰ τὶς εἰδικὲς δυσκολίες ποὺ παρουσιάζουν οἱ συνθέσεις καὶ γιὰ τὴν ἀντοχὴ καὶ ψαλτικὴ δεινότητα ποὺ πρέπει νὰ ἔχουν οἱ ψάλτες, καὶ γιὰ τὸν ρυθμὸ ποὺ πρέπει νὰ κρατήσει καὶ τὴν ἔκφραση ποὺ πρέπει νὰ ἐπιτύχει ὁ Χοράρχης. Ἂν ἀναλογιστοῦμε, ὅμως, ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ ἐθνική μας μουσικὴ μὲ καλλιτεχνικὲς ἀξιώσεις, μια θαυμάσια Ψαλτικὴ Τέχνη, πέρα ἀπὸ τὴν καθιερωμένη μουσικὴ γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς λατρείας μας, θαρρῶ ὅτι ἔχουμε χρέος νὰ τὴν ἀνακαλύψουμε καὶ χρέος νὰ καταγίνουμε γιὰ τὴν προβολή της, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν δική μας τελείωση στὴν Ψαλτική. Μόνο ἔτσι, ἄλλωστε,μποροῦμε νὰ ἔχουμε ἕνα ὑψηλὸ κριτήριο γιὰ τὸν χαρακτῆρα τῆς μουσικῆς ποὺ χρησιμοποιοῦμε στὴ λογικὴ λατρεία μας…».


Ἡ αἴσθηση τοῦ χρέους τῆς προβολῆς τῆς ὑψηλῆς Ψαλτικῆς Τέχνης ὁδήγησε, ὅπως φαίνεται, τὸν Δημήτριο Παπάνη νὰ προβεῖ στὴν ἀνάρτηση -στό διαδικτυακό κανάλι τοῦ Youtube "Μελίσματα Ψαλτικῆς"- τοῦ ἐν λόγῳ μνημειώδους ἔργου τῶν ἠχογραφήσεων μελῶν τοῦ μαΐστορος Ἰωάννου Κουκουζέλη ἀπ᾽ τὸν θαυμαστὸ Χορὸ τῶν Μαϊστόρων τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, δεδομένου ὅτι τὸ ἔργο εἶναι πλέον ἐδῶ καὶ δεκαετίες ἐξαντλημένο καὶ μάλιστα δὲν εἶναι συμβατοὶ οἱ δίσκοι βινυλίου μὲ τὰ σύγχρονα μέσα ἠχητικῆς ἀναπαραγωγῆς. Εἶναι ἐν προκειμένῳ ἀξιομνημόνευτος καὶ ὁ ὀπτικοακουστικὸς συγχρονισμὸς μὲ τὴν παρτιτούρα ποὺ χρησιμοποιήθηκε κατὰ τὴν ἱστορικὴ ἠχογράφηση, ὁ ὁποῖος εἶναι βέβαιο θὰ συμβάλει πρὸς τὴν τελείωση πολλῶν «μαθητιώντων» στὴν Τέχνη.

 

Γρηγόριος Ἀναστασίου



Περιεχόμενα Αναρτήσεως:
Α΄ Δίσκος
α) "Άνωθεν οι Προφήται..." Εξυμνητικό Θεοτοκίο που ψάλλεται όταν ενδύεται ο Αρχιερεύς. Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Βαρύς διατονικός.
β) "Ήτω η δόξα..." Στίχος εκ των Ανοιξανταρίων! Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Πλ.δ΄
γ) Αίνειτε τον Κύριον..." Κοινωνικό τής Κυριακής. Μέλος Αγίου Ιωάννου τού Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Πλ.α΄. 
  • Μονοφωνάρης στο "Αλληλούια...", ο Πρωτοψάλτης  Παναγιώτης Σουσούνης.

Β΄ Δίσκος
δ) "Εξομολογήσομαί σοι Κύριε - Υψωθήτω η χειρ σου..." Επιφωνήματα (Ψαλμός θ΄), Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Πλ.β΄
  • Μονοφωνάρηδες με σειρά ερμηνείας οι Πρωτοψάλτες: α) Θεόδωρος Βασιλείου (+2014), β) Παναγιώτης Σουσούνης, Άρχων Πρωτοψάλτης Ι.Μ. Καισαριανής, Βύρωνος & Υμηττού, γ) Αθανάσιος Βουγιουκλής, Άρχων Υμνωδός τής Μ.τ.Χ.Ε., δ) Αθανάσιος Βουρλής, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρωτοψάλτης του Ιερού Προσκυνηματικού Ναού Αναστάσεως Χριστού Σπάτα Αττικής, ε) Σπυρίδων Αποστόλου, Πρωτοψάλτης τού Ιερού Ναού Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας Αττικής.
ε) "Τους οδόντας αυτού..." Αντίφωνα εις μνήμες Αγίων, ο στίχος (ψαλμός ρια΄, 10). Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Δ΄ Άγια.
στ) "Κύριε εν τω φωτί τού προσώπου σου..." Αντίφωνα εις την Μεταμόρφωσιν τού Κυρίου, ο στίχος (ψαλμός πη΄, 16-17). Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Βαρύς εναρμόνιος.

Γ΄ Δίσκος
ζ) "Μακάριος Ανήρ..." Α΄ Κάθισμα τού Ψαλτηρίου "Μακάριος ανήρ..." (Ψαλμοί α΄, β΄, γ΄). Οκτώ στίχοι από τον στίχο "Ο κατοικών εν ουρανοις" και εξής. Ο στίχος "Σοι δε Κύριε..." πλήρης. Μέλος Αγίου Ιωάννου τού Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Πλ.δ΄.
  • Μονοφωνάρης στο στίχο "Τότε λαλήσει...", ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρωτοψάλτης του Ιερού Προσκυνήματος Αναστάσεως Χριστού Σπάτα Αττικής Αθανάσιος Βουρλής.
η) "Το Μέγα Ίσον" Μέθοδος των θέσεων, Ίσον, Ολιγον, Οξεία (εκλογή θέσεων). Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Οκτάηχον.


Α΄ Δίσκος

"Άνωθεν οι Προφήται..." 
Εξυμνητικό Θεοτοκίο που ψάλλεται όταν ενδύεται ο Αρχιερεύς. 
Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Βαρύς διατονικός.


"Ήτω η δόξα..." 
Στίχος εκ των Ανοιξανταρίων! 
Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Πλ.δ΄


"Αινείτε τον Κύριον..." 
Κοινωνικό τής Κυριακής. 
Μέλος Αγίου Ιωάννου τού Κουκουζέλη τού ΜαΐστοροςΉχος Πλ.α΄. 


Β΄ Δίσκος

"Εξομολογήσομαί σοι Κύριε - Υψωθήτω η χειρ σου..." 
Επιφωνήματα (Ψαλμός θ)
Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού ΜαΐστοροςΉχος Πλ.β΄


"Τους οδόντας αυτού..." 
Αντίφωνα εις μνήμες Αγίων, ο στίχος (ψαλμός ρια΄, 10). 
Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Δ΄ Άγια.


"Κύριε εν τω φωτί τού προσώπου σου..." 
Αντίφωνα εις την Μεταμορφωσιν τού Κυρίου, ο στίχος (ψαλμός πη΄, 16-17). 
Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Ήχος Βαρύς εναρμόνιος.


Γ΄ Δίσκος

"Μακάριος Ανήρ..." 
Α΄ Κάθισμα τού Ψαλτηρίου "Μακάριος ανήρ..." (Ψαλμοί α΄, β΄, γ΄). 
Οκτώ στίχοι από τον στίχο "Ο κατοικών εν ουρανοις" και εξής. 
Ο στίχος "Σοι δε Κύριε..." πλήρης. 
Μέλος Αγίου Ιωάννου τού Κουκουζέλη τού ΜαΐστοροςΉχος Πλ.δ΄.


"Το Μέγα Ίσον" 
Μέθοδος των θέσεων, Ίσον, Ολιγον, Οξεία (εκλογή θέσεων). 
Μέλος Αγίου Ιωάννου Κουκουζέλη τού Μαΐστορος, Οκτάηχον.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σχόλιο Ιστολογίου

Οι απόψεις που εκφράζονται, απηχούν την προσωπική γνώμη του εκάστοτε γράφοντος.

Γράψτε το σχόλιό σας και απλά περιμένετε λίγες ώρες μέχρι να το δείτε δημοσιευμένο.

Σχόλια που τηρούν στοιχειώδη κανόνες ευπρέπειας είναι αυτονόητο ότι αποτελούν αφορμή διαλόγου και ουδέποτε θα λογοκριθούν.

Δεν επιτρέπονται σχόλια που συκοφαντούν κάποιο πρόσωπο, που περιέχουν υβριστικούς χαρακτηρισμούς κλπ. Για τον λόγο αυτό ενεργοποιήθηκε η προ-έγκριση για να αποφευχθούν κρούσματα προσβλητικής συμπεριφοράς διότι οφείλουμε να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπεια του ιστολογίου μας.

Ανώνυμα σχόλια ή σχόλια με ψευδώνυμο ενδέχεται να διαγραφούν για την διαφύλαξη της ποιότητας. Τα σχόλια δεν είναι πεδίο στείρας αντιπαράθεσης αλλά προβληματισμού και γόνιμου διαλόγου.