Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νγ’) «Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο»

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

Ειρήνης Βασιλάκη 

Aρχαιολόγου 

Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο Νάξου

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου και ο εφαπτόμενος ναός του Αγίου Παχωμίου βρίσκονται περίπου χίλια διακόσια μέτρα νοτιοανατολικά της Απειράνθου, εντός αγροτικής έκτασης. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις και ποιμνιοστάσια. Η προσέγγισή τους είναι σχετικά εύκολη, διασχίζοντας το εσωτερικό οδικό δίκτυο του χωριού και ακολουθώντας στενό μονοπάτι. Πρόκειται για συγκρότημα κτηρίων που αποτελείται από δύο ανεξάρτητους ναούς (εικ. 1 Ο ναός του Αγίου Γεωργίου (αριστερά) και ο ναός του Αγίου Παχωμίου (σε δεύτερο πλάνο δεξιά). Άποψη από νοτιοανατολικά). Ο βόρειος, μικρότερων διαστάσεων, είναι μονόχωρος τρουλλαίος δίκογχος ναός. Είναι αφιερωμένος στον Άγιο Παχώμιο. Ο νότιος, ο οποίος έχει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις, είναι δίκλιτος καμαροσκέπαστος με τρούλο και τιμάται επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου. 

Εικ.1

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου παρουσιάζει ορισμένες αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες. Αποτελείται από δύο κλίτη. Το νότιο κλίτος, χωρίς την αψίδα, έχει διαστάσεις 13.40 μ. μήκος x 3.53 μ. πλάτος. Η κάλυψή του γίνεται με χαμηλό τρούλο, ενώ το δυτικό τμήμα είναι καμαροσκέπαστο. Στην ανατολική πλευρά ανοίγεται η ημικυκλική αψίδα του Ιερού Βήματος. Το βόρειο κλίτος είναι στενότερο και έχει διαστάσεις 13.40 μ. μήκος x 2.38 μ. πλάτος, χωρίς την αψίδα. Η κάλυψή του γίνεται με καμάρα. Στον ανατολικό τοίχο ανοίγεται ημικυκλική αψίδα. Ο πυρήνας του κτηριακού συγκροτήματος έχει σε κάτοψη σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Η μεταξύ των κλιτών επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσω δύο χαμηλών πυλίδων και μίας ανοιγμένης, σε φραγμένο τόξο, θύρας. Η προσπέλαση στο ναό γίνεται από δύο θύρες, οι οποίες ανοίγονται στο δυτικό τοίχο. Οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων και του τρούλου είναι επιχρισμένες. Το δάπεδο είναι καλυμμένο από πατημένο χώμα. Το νότιο κλίτος διατηρεί κτιστό τέμπλο, το οποίο φθάνει μέχρι το ανώτατο σημείο του θόλου (εικ. 2- 4 Απόψεις από το εσωτερικό του ναού). 

Εικ. 2

Εικ. 3

Εικ. 4

Εξωτερικά παρουσιάζει πλούσια διάρθρωση όγκων. Ο τρούλος έχει χαμηλό κυλινδρικό τύμπανο που εδράζεται πάνω σε τετράγωνη βάση και η κάλυψη του ημισφαιρίου του έχει διπλή καμπυλότητα. Όλες οι εξωτερικές επιφάνειες του ναού καλύπτονται με επίχρισμα. Η τοιχοποιία είναι από αργούς λίθους, πολλοί εκ των οποίων είναι πλακοειδείς. Η κάλυψη των θόλων γίνεται με λαξευμένες σχιστολιθικές πλάκες (εικ. 5-7 Απόψεις από το εξωτερικό του ναού). 

Εικ. 5

Εικ. 6

Εικ. 7

Ο ναός διασώζει λείψανα τοιχογραφικού διακόσμου δύο περιόδων. Το πρώτο στρώμα, που είναι ανεικονικό, διατηρεί ελάχιστα ίχνη στην άντυγα της αψίδας του βόρειου παρεκκλησίου. Η διακόσμηση συνίσταται από τεθλασμένη ταινία λευκού και καστανόμαυρου χρώματος και στο μέσον αυτής παριστάνεται ακτινωτός σταυρός εγγραφόμενος μέσα σε κύκλο. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες που σώζονται στο εσωτερικό του ναού είναι αρκετά μεταγενέστερες (εικ. 8-10 Σπαράγματα σωζόμενων τοιχογραφιών). Στο κτιστό τέμπλο, εκτός από σπαράγματα τοιχογραφιών, υπάρχει και τμήμα επιγραφής που τις χρονολογεί στο 1253/4. 

Εικ. 8

Εικ. 9

Εικ. 10

Το μνημείο στο παρελθόν δέχτηκε αναστηλωτικές επεμβάσεις, όπως μαρτυρούν οι φωτογραφίες του Ν. Β. Δρανδάκη το 1965 που το απαθανατίζουν σε ερειπιώδη κατάσταση. Η αξία του βυζαντινού αυτού ναού και των τοιχογραφιών του επισημάνθηκαν τα έτη 1964 - 1965 από την Ομάδα Ανιχνεύσεως και Ερεύνης Βυζαντινών Τοιχογραφιών Ελλάδος και την Αγάπη Βασιλάκη. Με την υπ. αριθμ. 18136/64/23-9-1965 (ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Υπουργική Απόφαση έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρημένο μνημείο. Φορέας Προστασίας είναι πλέον η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.