Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νη’) «Η τρίκλιτη βασιλικη του Αγίου Ισιδώρου στη Ράχη». Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Ιερός Ναός Αγίου Ισιδώρου Ράχη Νάξου

Η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Ισιδώρου βρίσκεται σε αγροκτηνοτροφική περιοχή κοντά στα Μονοίτσια, σε μια τοποθεσία που ονομάζεται Ράχη. Πλησίον του ναού περνούσε ο παλιός δρόμος που οδηγούσε στην περιοχή του Κυνιδάρου και στη Μονή Φανερωμένης. Χρονολογείται στον 6ο - 7ο αι. και ήταν πιθανότατα ξυλόστεγη[1] ή θολοσκεπής. Το μνημείο έχει μεγάλο ύψος και οι διαστάσεις του είναι εντυπωσιακές (εικ. 1 Άποψη της εντυπωσιακής ανατολικής αψίδας εξωτερικά). Η σημερινή του μορφή προκύπτει από τις αλλεπάλληλες και εκτεταμένες μεταγενέστερες αναστηλωτικές επεμβάσεις.

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νζ’) Ο δίδυμος ναός του Αγίου Αντωνίου στις Κάμπονες Μελάνων. Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου

Ο ναός του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται στις Κάμπονες, που είναι εύφορη περιοχή των Μελάνων[1]. Ανήκει σε ένα σύμπλεγμα δύο ναών, οι οποίοι εφάπτονται. Είναι ο νότιος εξ αυτών και ορθόδοξος, ενώ ο βόρειος είναι καθολικός αφιερωμένος στην Παναγία. Δίπλα τους υπάρχει ένα άλλο μνημείο, το αρχοντικό σπίτι πυργοειδής κατασκευής της οικογένειας Sanudo (εικ. 1 Ο ορθόδοξος ναός του Αγίου Αντωνίου) (εικ. 2 Ο καθολικός ναός της Παναγίας) (εικ. 3 Η αρχοντική οικία των Sanudo). Ο Άγιος Αντώνιος δεν γνωρίζουμε πότε κτίστηκε ακριβώς, αλλά ξέρουμε ότι υπήρχε ήδη προ του 1541. Εξωτερικά οι δυο ναοί μοιάζουν να αποτελούν μια σύνθεση, να έχουν λειτουργική ενότητα. Όμως δεν έχει αποδειχτεί μέχρι τώρα πως επικοινωνούσαν. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νστ’) «Ο μονόχωρος ναός του Αγίου Ανδρέα στο Απάνω Κάστρο», Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου

Ιερός Ναός Αγίου Ανδρέα Απάνω Κάστρου

Βόρεια του οικισμού Τσικαλαριού, επάνω σε ένα ύψωμα 422 μέτρων ανάμεσα στις εύφορες κοιλάδες της Ποταμιάς και της Δρυμαλίας βρίσκεται το Απάνω Κάστρο. Κτίστηκε στο β’ μισό του 13ου αιώνα μ.Χ. από το δούκα Μάρκο Σανούδο Β’ με σκοπό την αντιμετώπιση εξεγέρσεων του τοπικού πληθυσμού ή ως καταφύγιο σε περίπτωση τουρκικών επιδρομών. Πιθανολογείται ότι δεν υπήρξε κύριος τόπος μόνιμης κατοικίας λόγω της περιορισμένης επιφάνειας στην κορυφής του λόφου. Τα υπάρχοντα αρχαιολογικά τεκμήρια μαρτυρούν ότι εκεί προϋπήρχαν κατάλοιπα κτισμάτων τόσο της βυζαντινής περιόδου όσο και της προϊστορικής εποχής (εικ. 1 Άποψη του Απάνω Κάστρου). 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νε’) «Ο σταυρόσχημος ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στην Αυλωνίτσα», της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου

Ο Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου τού Θεολόγου

Στα νοτιοανατολικά του Σαγκρίου και σε κοντινή απόσταση από τη θέση Αυλωνίτσα βρίσκεται ο μεσοβυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου. Έχει σχήμα ελεύθερου σταυρού με τρούλο και στα βορειοδυτικά προσκολλάται παρεκκλήσιο αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο[1]. Στον κυρίως ναός προστέθηκε μεταγενέστερα καμαροσκεπής νάρθηκας στα δυτικά, μέσω του οποίου γίνεται η επικοινωνία με το παρεκκλήσιο. Οι κεραίες του σταυρού, που καλύπτονται με καμάρες, έχουν περίπου ίσες διαστάσεις και οι εγκάρσιες φέρουν κόγχη στα ανατολικά (εικ. 1 Άποψη του Ιερού εσωτερικά με τις κόγχες των εγκάρσιων κεραιών). Η αψίδα του Ιερού είναι ημικυκλική και στο εσωτερικό της διατηρείται σύνθρονο με δύο βαθμίδες. Ο τρούλος είναι κατασκευασμένος στο κέντρο του ναού, έχει διάμετρο περίπου 3 μέτρα και το τύμπανο του είναι χαμηλό[2] (εικ. 2 Άποψη του τρούλου εσωτερικά). Στη δυτική πλευρά ανοίγεται η θύρα εισόδου (εικ. 3 Η θύρα εισόδου στο κέντρο του δυτικού τοίχου). Όλα τα παράθυρα είναι μονόλοβα εκτός, από αυτά του τρούλου που έχουν ορθογώνιο σχήμα και μικρότερες διαστάσεις από τα υπόλοιπα. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νδ’) «Ο μεσοβυζαντινός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου στις Τρίποδες»! Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου 

Ο ναός του Μεγάλου Κωνσταντίνου βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Νάξου, στην τοποθεσία Κεχρεές, σε κοντινή απόσταση από το χωριό Τρίποδες (περίπου δυο χιλιόμετρα). Η περιοχή - που είναι αγροτική και αρκετά εύφορη - ονομάζεται επιπλέον και Σταυροπηγή και τριγύρω υπάρχουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκοτόπια. Είναι ορατός ανατολικά της παραλίας της Πλάκας αφού είναι κτισμένος σε ύψωμα.

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νγ’) «Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο»

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

Ειρήνης Βασιλάκη 

Aρχαιολόγου 

Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο Νάξου

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου και ο εφαπτόμενος ναός του Αγίου Παχωμίου βρίσκονται περίπου χίλια διακόσια μέτρα νοτιοανατολικά της Απειράνθου, εντός αγροτικής έκτασης. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις και ποιμνιοστάσια. Η προσέγγισή τους είναι σχετικά εύκολη, διασχίζοντας το εσωτερικό οδικό δίκτυο του χωριού και ακολουθώντας στενό μονοπάτι. Πρόκειται για συγκρότημα κτηρίων που αποτελείται από δύο ανεξάρτητους ναούς (εικ. 1 Ο ναός του Αγίου Γεωργίου (αριστερά) και ο ναός του Αγίου Παχωμίου (σε δεύτερο πλάνο δεξιά). Άποψη από νοτιοανατολικά). Ο βόρειος, μικρότερων διαστάσεων, είναι μονόχωρος τρουλλαίος δίκογχος ναός. Είναι αφιερωμένος στον Άγιο Παχώμιο. Ο νότιος, ο οποίος έχει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις, είναι δίκλιτος καμαροσκέπαστος με τρούλο και τιμάται επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νβ’) «Η Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων στο Γλινάδο»! Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου 

Ιερά Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα Γλινάδου Νάξου

Το μεταβυζαντινό μονύδριο των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων βρίσκεται σε απόσταση περίπου πέντε χιλιομέτρων από τη Χώρα της Νάξου, στους πρόποδες του χωριού Γλινάδου, σε μια περιοχή που είναι εύφορη, γεμάτη περιβόλια και αμπελώνες. Η ιστορία του μοναστηριού αρχίζει στις 23 Αυγούστου του 1648. Τότε ο ευγενής Νάξιος Μιχαήλ Θεόφιλος και η σύζυγός του Αντωνίνα Ακριβού κάνουν μια γενναιόδωρη δωρεά ακίνητης περιουσίας τους στο ναό και το μοναστήρι των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων του Ξηροποτάμου Αγίου Όρους (περιελάμβανε δύο αμπέλια, δύο χωράφια και δύο καταστήματα στο Μπούργο). Αυτή τους η προσφορά, η οποία αργότερα εμπλουτίστηκε, υπήρξε παράδειγμα και για άλλους Ναξιώτες δωρητές που αφιέρωσαν στην ίδια μονή του Άθωνος κτήματα κι έτσι αποτέλεσαν την βάση για να οικοδομηθεί το μοναστήρι του Γλινάδου. Ήδη πριν το 1660 θεωρείτο μετόχι της Μονής Ξηροποτάμου. Ουσιαστικά η μοναστική ζωή του ξεκίνησε το 1671, όταν κατέφθασαν στο νησί από το Άγιο Όρος, ο ηγούμενος Παρθένιος συνοδεία του ιερομονάχου Αβακούμ και του μοναχού Νικόδημου. Ο Παρθένιος Ξηροποταμηνός διετέλεσε ηγούμενος για δεκατρία χρόνια και διευθέτησε κατά βάση τα οικονομικά θέματα του μοναστηριού. Μετά την κοίμηση του τον διαδέχτηκε ο Γρηγόριος Σαντοριναίος, ερχόμενος και αυτός από το Άγιο Όρος. Η δράση του περιέλαβε κατά βάση το κτίσιμο νέων κελλιών στα βορειοδυτικά του καθολικού και την αύξηση της ακίνητης περιουσίας του μοναστηριού (εικ. 1-3 Απόψεις των γκρεμισμένων σήμερα κελλιών με την ενεπίγραφη χρονολογία 1688). Οι επόμενοι ηγούμενοι είναι ο Ιωσήφ Κοντοπίδης από τη Νάξο, ο Φιλόθεος, ο Γεώργιος Δέτζης, ο Μακάριος Λικίνιος, ο Μακάριος Ξηροποταμηνός και τελευταίος ο Νάξιος Σαμουήλ Λύκαρης. Το μοναστήρι διαλύθηκε το 1834 μετά από 181 έτη λειτουργίας, εξαιτίας του γνωστού οθωνικού διατάγματος του 1833 με βάση το οποίο έκλεισαν όσα μοναστήρια είχαν λιγότερους από έξι μοναχούς. Η περιουσία της Μονής πέρασε στην κυριότητα του κράτους. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (να’) «Ο επιμήκης ναός του Μεγάλου Ταξιάρχη στη Χώρα της Νάξου». Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

 

Εικ. 1

Ο ναός του Μεγάλου Ταξιάρχη βρίσκεται στην ανατολική περιοχή του Μπούργου. Ο Μπούργος (burg = πύργος, φρούριο) ήταν ο οχυρωμένος οικισμός έξω από το ενετικό κάστρο. Το βασικό του περίγραμμα είχε διαμορφωθεί πριν από τις αρχές του 15ου αιώνα. Διακρίνεται από μεγάλη στενότητα χώρου, από τα δαιδαλώδη δρομάκια - πολλά από τα οποία είναι υπόστεγα με οξυκόρυφα τόξα, από χρησιμοποίηση έστω και του ελάχιστου χώρου για κτίσιμο. Οριοθετείται από τρεις πύλες που σώζονται μέχρι σήμερα : α. του Γιαλού ή της Αγοράς στα δυτικά, β. του Προφήτη Ηλία στα νότια και γ. της Εβριακής στα ανατολικά. Οι Χωραΐτες, παρά την στενότητα του οικισμού, κατασκεύασαν εντός των τειχών πλήθος ναών και μονυδρίων (Αγία Παρασκευή, Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος, Άγιος Νικόλαος του Γιαλού, Άγιος Δημήτριος, Άγιος Παντελεήμονας, Παναγία η Ελεούσα, Τίμιος Σταυρός, Παναγία του Χριστού, Αγία Σοφία, Μέγας Ταξιάρχης, Προφήτης Ηλίας)1. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (ν’) «Ο ναός του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου Αγοράς στη Χώρα της Νάξου». Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου 

Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου Αγοράς

Στο βορειοδυτικό άκρο της συνοικίας του Μπούργου και σε μικρή απόσταση από την παραλία της Χώρας υψώνεται ο βυζαντινός ιερός ναός του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου, ο οποίος υπήρξε καθολικό παλιού μικρού μοναστηριού. Πρόκειται για μια εκκλησία ιδιαίτερα επιμήκη, καμαροσκεπή και με οξυκόρυφα τόξα. Στα νότια του κυρίως ναού υφίσταται το μικρό παρεκκλήσιο του Αγίου Νίκωνος του «Μετανοείτε». Ορισμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία στο εσωτερικό μαρτυρούν την παλαιότητα του κτηρίου, όπως τα ανάγλυφα οικόσημα και οι σταυροί, οι κιονίσκοι και οι φεγγίτες. Το δάπεδο είναι μαρμαροπλακόστρωτο με δικέφαλο αετό σε θέση «ομφαλίου» και διατηρεί τη χρονολογία 1763. Σε σημεία φαίνονται ίχνη παλαιών τάφων (εικ. 1 Άποψη του εσωτερικού του ναού από τα δυτικά), (εικ. 2-3 Αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες).

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μθ’) «Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας του Χριστού στο Μπούργο της Χώρας»

                                                                                                                          Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου

Ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος
ο επονομαζόμενος "Παναγίας τού Χριστού"

Ο Μπούργος είναι ο οχυρωμένος οικισμός έξω από το φράγκικο Κάστρο της Χώρας[1]. Στο κέντρο του ξεχωρίζει – ανάμεσα στην πληθώρα των οικιών, των ναών και των μονυδρίων, μέσα στα δαιδαλώδη δρομάκια – ο τρούλος της εκκλησίας της Παναγίας του Χριστού. Ο ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Πρόκειται για τρουλαία εκκλησία που διαθέτει πλάγιο νάρθηκα με επίπεδη στέγη. Ο εντυπωσιακός κατάλευκος τρούλος είναι εξωτερικά οκτάπλευρος και περιλαμβάνει τόξα με διαφορετικό βάθος, γεγονός που του προσδίδει πλαστικότητα (εικ. 1 Εσωτερική άποψη του τρούλου). Τόσο η θύρα όσο και τα παράθυρα διακοσμούνται από πλούσια λιθανάγλυφα στοιχεία (εικ. 2 Η θύρα του ναού με την ανάγλυφη διακόσμηση) (εικ. 3 Η δυτική όψη του ναού εξωτερικά με το δίλοβο καμπαναριό). 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μη’) «Ο άγνωστος στο κοινό βυζαντινός ναός του Αγίου Παντελεήμονα Σαντάνη»! Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

                   

Ειρήνης Βασιλάκη

 Αρχαιολόγου

Εικ. 1

Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα Σαντάνη βρίσκεται στην περιοχή του Χαλκείου, στο λεκανοπέδιο της Τραγαίας. Αν και είναι σε κοντινή απόσταση από το κεντρικό οδικό δίκτυο, δίπλα στο μικρό γήπεδο ποδοσφαίρου του οικισμού, λίγοι γνωρίζουν την ύπαρξη του και ακόμη λιγότεροι το γεγονός ότι είναι βυζαντινός. Είναι μικρών διαστάσεων, καμαροσκεπής και απλός στην κατασκευή του (εικ. 1 Άποψη του ναού βορειοδυτικά εξωτερικά). Έχει σοβατιστεί εξωτερικά και είναι κατάλευκος, με την οροφή του καλυμμένη με κεραμίδια. Η θύρα εισόδου βρίσκεται στη δυτική πλευρά, ενώ το μνημείο φέρει ελάχιστα παράθυρα και θυρίδες για φωτισμό (εικ 2 Η νότια πλευρά του ναού με την αντηρίδα στήριξης), (εικ. 3 Ο χώρος εισόδου στο μνημείο), (εικ. 4 Η είσοδος από το εσωτερικό). Η εκκλησία εσωτερικά φέρει πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο σε καλή κατάσταση διατήρησης. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μζ’) «Η ιστορική μονή της Αγίας Κυριακής στη Χώρα της Νάξου»! Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη!

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Η Μονή της Αγίας Κυριακής βρίσκεται στην άκρη του Νεοχωρίου, κάτω από την ανατολική πλευρά του Κάστρου. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία κατασκευής της. Αποτελεί μετόχι της Ιεράς Μονής Φανερωμένης. Πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, η οποία επεκτάθηκε πριν από τα μέσα του 16ου αιώνα και έγινε επιμήκης καμαροσκεπής ναός. Τότε προστέθηκε το τρίλοβο νησιωτικό κλιμακωτό κωδωνοστάσιο με λιθανάγλυφη διακόσμηση[1]. 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μστ’) «Ο μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός ναός της Νάξου, αφιερωμένος στη Ζωοδόχο Πηγή». Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου

Ο Μητροπολιτικός ναός της Νάξου βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της πόλεως, στη συνοικία του Μπούργου. Απέχει λίγο από την παραλία της Γρόττας και βρίσκεται πλησίον του παλαιού πηγαδιού της «Φουντάνας», από όπου υδρεύονταν οι κάτοικοι για εκατοντάδες χρόνια μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Στη θέση αυτή είχε εντοπιστεί – σε ανασκαφή προ πολλών ετών – η ύπαρξη κρήνης και τμήματος Αγοράς των ελληνιστικών χρόνων. Ο ναός κτίστηκε στην ίδια θέση που προϋπήρχε παλαιότερα μικρή εκκλησία αφιερωμένη, επίσης, στη Ζωοδόχο Πηγή. Κάτω από την πρόθεση της παλιάς αυτής εκκλησίας ανέβλυζε – κατά την παράδοση – αγίασμα. Σε αυτόν τον ναό βαφτίζονταν όσα παιδιά γεννιούνταν στη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (με’) «Η ιστορική Μονή του Αγίου Γεωργίου Γρόττας στη Χώρα της Νάξου»

Ειρήνης Βασιλάκη

Aρχαιολόγου

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Γρόττας

Στην παραλία της Γρόττας, στη βόρεια πλευρά της Χώρας της Νάξου σώζεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου, που αποτελούσε το καθολικό μοναστηριού αναγόμενο στα βυζαντινά χρόνια (13ος αι;). Η μονή, της οποίας σώζονται σήμερα ελάχιστα κατάλοιπα, περιελάμβανε εκτός από το καθολικό, κελλιά των μοναχών κι ένα διώροφο κτήριο της Σχολής – σχήματος Γ – με επάλληλες μνημειακές τοξοστοιχίες που στέγαζε τις αίθουσες, βοηθητικούς χώρους και τη βιβλιοθήκη της (εικ. 1 Η διώροφη Σχολή του Αγίου Γεωργίου στη θέση της οποίας υπάρχει σήμερα το 1ο Δημοτικό Σχολείο). 

Εικ. 1

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μδ’) «Ο γκρεμισμένος ναός του Αγίου Πολυκάρπου στο Δίστομο Φιλωτίου Νάξου»

Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου

Ο Άγιος Πολύκαρπος, μαθητής του Αποστόλου και ευαγγελιστή Ιωάννη, είναι μαζί με το δάσκαλό του ιδρυτές της τοπικής μας εκκλησίας. Γι’ αυτό και οι Ναξιώτες ευλαβούνται και τιμούν ανέκαθεν τους δύο αγίους με λαμπρές πανηγύρεις και με πάμπολλους ναούς που φέρουν το όνομά τους. Ο ναός του αγίου Πολυκάρπου στην περιοχή Δίστομο του Φιλωτίου είναι βυζαντινός, μονόχωρος, καμαροσκέπαστος και χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα. Έχουν διαπιστωθεί με βεβαιότητα δύο οικοδομικές φάσεις. Αρχικά ήταν μικρότερος σε διαστάσεις. Κατά τη δεύτερη φάση ο ναός επεκτάθηκε προ τα δυτικά. Εξωτερικά έχει συνολικό μήκος 8,05 μ. (χωρίς την αψίδα του ιερού) και πλάτος, το δυτικό τμήμα 3,70 μ. και το ανατολικό τμήμα 4,10 μ. Στα ανατολικά ανοίγεται η αψίδα του Ιερού και διασώζεται η Αγία Τράπεζα, η οποία στέφεται με μεγάλη ορθογώνια πλάκα σε δεύτερη χρήση. (εικ. 1 Η σημερινή άποψη του ναού από τα νότια) (εικ. 2 Άποψη του ναού από τα δυτικά μετά τις εργασίες αποκατάστασης) (εικ. 3 Άποψη της κόγχης του Ιερού και της Αγίας Τράπεζας εσωτερικά).

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μγ’) «Ο ιδιότυπος Ιερός Ναός της Παναγίας Αρχατού στο Φιλώτι»! Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη!

Ειρήνης Βασιλάκη

Ιερὀς Ναός Παναγίας Αρχατού

Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας στην Αρχατό της νότιας Νάξου είναι ιδιότυπος. Βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του χωριού Άνω Σαγκρί και ανήκει στην ενορία Φιλωτίου. Αποτελείται από τον κυρίως ναό και δύο παρεκκλήσια εκατέρωθεν, που του δίνουν μια σταυρική διάταξη. Η νότια κεραία του σταυρού καλύπτει εγκαρσίως το κεντρικό μέρος πλαγίου κλίτους, δίνοντας την εντύπωση αρχικού ναΐσκου τύπου «μαυσωλείου».

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μβ’) «Η ιστορική Μονή του Αγίου Ελευθερίου στο Σαγκρί»! Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη!

Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου

Η Ιερά Μονή Αγίου Ελευθερίου στο Σαγκρί Νάξου

Το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου υψώνεται στη νότια πλευρά του Σαγκρίου. Ανακαινισμένο σήμερα αλλά όχι επανδρωμένο, αποτελείται από το καθολικό, το κυρίως μοναστηριακό συγκρότημα και το προαύλιο. Ο ναός είναι δισυπόστατος με το δεξιό κλίτος να λειτουργείται, ενώ το αριστερό χρησίμευε ως οστεοφυλάκιο της οικογένειας Ξενάκη (ιδιοκτήτες και ανακαινιστές της μονής).

Το τέμπλο κοσμούν αξιόλογες εικόνες : του Παντοκράτορος (1690), του Αγίου Ελευθερίου (1738), του Αγίου Αρτεμίου (1760), των Αγίων Αναργύρων (1788) και της Παναγίας (1760) (εικ. 1 Το τέμπλο του δεξιού κλίτους) (εικ. 2 Το οστεοφυλάκιο της οικογένειας Ξενάκη στο αριστερό κλίτος). 

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μα’) «Ο τρισυπόστατος βυζαντινός ναός των Αγίων Αναργύρων στο κτήμα Μπογιατζόγλου στο Σαγκρί». Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου

Στο Κάτω Σαγκρί μέσα στο αγρόκτημα που περιλαμβάνει την κατοικία της οικογένειας Μπογιατζόγλου, βρίσκεται το σύμπλεγμα των τριών ναών. Είναι αφιερωμένοι στους Αγίους Αναργύρους, στον Άγιο Ανδρέα και την Αγία Μαρίνα1. Δυστυχώς δεν σώζονται πηγές που να μας δίνουν πληροφορίες για την ιστορία του μνημείου, παρά μόνο μετά το έτος 1878, όταν και το κτήμα αγοράστηκε από το Γεώργιο Ανδρέου Μπογιατζόγλου. Η κατοικία του κτήματος είναι εξοχική, οχυρωμένη και κατασκευάστηκε στην Τουρκοκρατία. Βρίσκεται δίπλα σε μεγάλη ανοιχτή δεξαμενή που κινούσε στο παρελθόν παρακείμενο νερόμυλο. Το οίκημα έχει ισόγειο, όροφο και βοηθητικούς χώρους. Το συγκρότημα των ναών είναι προσαρτημένο στα νότια των βοηθητικών χώρων.

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (μ’) Ο ιστορικός Ναός της Παντανάσσης στη Χώρα της Νάξου! Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου 
  

Η εκκλησία της Παντάνασσας αποτελεί το δεύτερο μεγάλο ενοριακό ναό της πόλεως. Βρίσκεται στην περιοχή του Νεοχωρίου και αποτελεί απομεινάρι της παλαιάς Μονής της Αγίας Τριάδας. Η χρονολογία ιδρύσεως της Μονής αυτής δεν είναι ακριβώς γνωστή. Η παράδοση όμως σχετικά με την εύρεση της εικόνας της Παντανάσσης χρονολογείται στους μέσους βυζαντινούς χρόνους. Η παλαιότερη χρονολογημένη μαρτυρία σχετικά με τη Μονή της Αγίας Τριάδας είναι η καθαρή απεικόνισή της σε δυο παλιές γκραβούρες της Χώρας· της γκραβούρας του 1651 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας και στη γνωστή νεώτερη γκραβούρα του Gouffier του 1772 (εικ. 1 Παλαιά γκραβούρα που απεικονίζει τη Χώρα της Νάξου). 

Εικ. 1

Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (λθ’) «Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου ή Άϊ Θεού στην Κάμινο του Φιλωτίου»! Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου

 

Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, (Κάμινος Φιλωτίου)

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Κάμινο βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού, στην ευρύτερη περιοχή του Φιλωτίου. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του είναι μονόκλιτος συνεπτυγμένος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Έχει κτιστεί στη θέση τρίκλιτης πεσσοστήρικτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας σώζονται δύο πεσσοί, λείψανα της αψίδας και διάφορα μαρμαρόγλυπτα αρχιτεκτονικά μέλη. Στη νότια πλευρά του προσκολλάται το μεταγενέστερα κτισμένο καμαροσκεπές βυζαντινό παρεκκλήσιο του Αγίου Θεοδώρου, το οποίο καταλαμβάνει μέρος του νότιου κλίτους της παλαιοχριστιανικής βασιλικής1 (εικ. 1 Άποψη του παρεκκλησίου από νότια).