(Αφιέρωμα) 40 μέρες από την εκδημία τού Άρχοντος Πρωτοψάλτου τής Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως Χαρίλαου Ταλαδώρου. Γράφει ο Αθανάσιος Βουγιουκλής.

Αθανάσιος Βουγιουκλής

Άρχων Υμνωδός τής Μ.τ.Χ.Ε.

Χαρίλαος Ταλιαδώρος

Ήθελα από καιρό να διατυπώσω κάποιες σκέψεις περί του φαινομένου που ακούει στο όνομα Χαρίλαος Ταλιαδώρος. Με αφορμή τη συμπλήρωση 40 ημερών από την εκδημία τού Άρχοντος (19.02.2021), αλλά και κατόπιν προτροπής τού Διαχειριστού τής ψαλτικής ιστοσελίδας naxioimelistes.blogspot.gr κ. Δημητρίου Παπάνη, μου δίνεται η ευκαιρία να σκιαγραφήσω κατά την δική μου αντίληψη και οπτική, γιατί ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος θα μείνει στην ιστορία της ψαλτικής τέχνης ως ο ανεπανάληπτος, ο Μέγιστος του αναλογίου και τολμώ να πω Είς εκ των μεγίστων όλων των εποχών.

Ο Ταλιαδώρος ήταν από τις περιπτώσεις εκείνες τις πολύ σπάνιες, που συγκεντρώνουν όλες τις αρετές και τα χαρίσματα που απαιτεί το λειτούργημα του αναλογίου, συμπυκνωμένες και σε τέλειο βαθμό. Διότι δεν ήταν μόνο ( και ευτυχώς ) το Θείο δώρο της φωνής Άνωθεν, που δύναται από μόνο του να δημιουργήσει αυτόν τον θρύλο και να κατατάξει έναν άνθρωπο, εκεί που έχει καταταγεί ήδη ζών ο Ταλιαδώρος. Είναι αμέτρητα στοιχεία αλληλοσυμπληρούμενα, που αθροιστικά δημιουργούν αυτό το Θαύμα, το οποίο προσπαθούμε άπαντες να ερμηνεύσουμε και να εξηγήσουμε.

Εν πρώτοις, αναμφισβήτητα ο Ταλιαδώρος "σφραγίσθηκε" με δώρημα τέλειον Άνωθεν, ένα σπάνιο φωνητικό χάρισμα πολύ μεγάλης αξίας, που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσε να γράψει την ίδια ιστορία και σε οποιοδήποτε άλλο είδος μουσικής αναμφίβολα. Τον κέρδισε η ψαλτική, τον έχασε ίσως κάτι άλλο. Μία φωνή, που εκτός όλων των σπάνιων χαρακτηριστικών της, ήταν και τοποθετημένη στην μάσκα από μόνη της. Το δώρο όμως αυτό ο Ταλιαδώρος το διαφύλαξε ως κόρην οφθαλμού και συγχρόνως το αξιοποίησε εκατονταπλάσια και το ανέδειξε στον υπέρτατο βαθμό, διότι πολύ απλά ΕΙΧΕ ΜΥΑΛΟ. Και για να γίνει αυτό πλέον κατανοητό, ας πάμε στα επί μέρους πέραν του χαρίσματος της πρώτης ύλης που είναι η φωνή.

Ο Ταλιαδώρος από νεαρής ηλικίας και αφού μυήθηκε αρχικά στα της μουσικής θεωρητικώς και πρακτικώς, αντελήφθη ότι η μουσική αυτή πέραν των εγκυκλίων πραγμάτων, απαιτεί και κάτι πολύ περισσότερο για να μπορέσει να συγκινήσει το εκκλησίασμα και να το αναβιβάσει σε επίπεδα θρησκευτικής έξαρσης και μεταρσίωσης. Αυτό το βρήκε στο πρόσωπο του Μεγάλου Κωνσταντίνου Πρίγγου, όπως ο ίδιος κατ επανάληψιν έχει ομολογήσει. Δηλαδή τον τρόπο του ψάλλειν και όχι απλά το ψάλλειν. Αφομοίωσε δηλαδή όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του πατριαρχικού ύφους από τον Πρίγγο και τα προσάρμοσε στις δικές του φωνητικές δυνατότητες.

Τα στοιχεία αυτά είναι η μεγαλοπρέπεια και ηγεμονικότητα της φωνής, η σεμνότητα, εκκλησιαστικότητα και απλότητα στον τρόπο ψαλμωδίας και η όλη ηγεμονική στάση στο αναλόγιο που προκαλεί δέος. Κυρίως όμως, η επί της ουσίας και σε βάθος ΕΡΜΗΝΕΙΑ των εκκλησιαστικών κειμένων. Αυτά τα στοιχεία τα διατήρησε ο Ταλιαδώρος σε όλη την μακρά ιεροψαλτική του πορεία ΑΝΑΛΟΙΩΤΑ και συνεχώς βελτιούμενα.

Ένα άλλο μέγιστο χαρακτηριστικό του Ταλιαδώρου, είναι ο εκπληκτικός χειρισμός της φωνής του σε όλη του την ιεροψαλτική διαδρομή. Μακράν απλησίαστος στο θέμα αυτό. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η φωνή του παρέμενε αλώβητη σε ηλικία 93 ετών. Αυτό είναι σπάνιο να συμβεί σε ανθρώπινη φωνή, ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα κομπιούτερ σε ότι αφορά τον χειρισμό των τονικών βάσεων σε σχέση με τα μαθήματα και την φωνητική του κατάσταση την κάθε στιγμή, το σωστό ξόδεμα της φωνής, τις αναπνοές την άνεση, την παροιμιώδη ηρεμία κλπ.

Έτερον στοιχείο, η εκπληκτική αντοχή της φωνής του, μοναδική στα χρονικά, αποτέλεσμα βεβαίως όλων των παραπάνω περί σωστού χειρισμού που προαναφέρθηκαν. Μου είχε εξομολογηθεί πριν πολλά χρόνια άνθρωπος, βαθύς γνώστης, λάτρης της ψαλτικής και ακουστής των πάντων από τα μέσα του περασμένου αιώνος... "Έχω ακούσει και έχω ακούσει τεράστιους ψάλτες κορυφές. Τέτοιο << σκυλί >> από πλευράς αντοχής και διάρκειας στην ψαλτική δεν έχω ματαδεί". Επίσης ήταν από τους λίγους ψάλτες που διατηρούσε πάντα κατά το ψάλλειν μία εκπληκτική τονική σταθερότητα, δείγμα πρωτίστως της σωστής απόδοσης των διαστημάτων και συγχρόνως της παροιμιώδους ηρεμίας του εν τω ψάλλειν. Ειδικά το δεύτερο, επιρρεάζει πολύ την τονική σταθερότητα της φωνής. Η ψυχοσωματική ένταση την αποσυντονίζει.

Με τον τ. Άρχοντα Πρωτοψάλτης τής Μ.τ.Χ.Ε.
Λεωνίδα Αστέρη και τον Χρόνη Αηδονίδη

Έτερον στοιχείο του, η μεγάλη του αυτοπεποίθηση, άνεση και αίσθηση υπεροχής ( ποτέ φυσικά με την έννοια της αλαζονείας ) όπου κι αν έψαλλε. Στοιχείο που πήγαζε από την βεβαιότητα για το ποιος είναι και το που φθάνει. Είχες την αίσθηση όταν τον άκουγες, ότι γεμίζει τα πάντα σαν ορχήστρα. Η απόλυτη έννοια του Ψάλτου <<λέοντος>> που στον μεγαλοπρεπή <<βρυχηθμό>> του εκστασιάζονταν οι πάντες. Ο Ταλιαδώρος ήταν από τις πολύ σπάνιες περιπτώσεις Ψάλτου, που επιβάλλεται και υποβάλει το ακροατήριό του από την πρώτη κιόλας νότα της μελωδίας.

Άλλο στοιχείο, η εκπληκτική του ηρεμία και άνεση στην εξαγωγή της φωνής χωρίς την παραμικρή κίνηση και σύσπαση προσώπου, σώματος και λαιμού, σε σημείο να αναρωτιούνται πολλοί από πού βγαίνει αυτή η τεράστια και γλυκύτατη φωνή; Όσο πιο πολύ δε ανέρχονταν η φωνή του στις υψηλές περιοχές, τόσο πιο ήρεμός και ατάραχος έδειχνε!!! Συνήθως εδώ συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Αυτή η φοβερή άνεση, οφειλόταν φυσικά στην εκπληκτική τοποθέτηση του λαιμού του. Όσοι τον έζησαν αρκετά εκ του σύνεγγυς, τους έχει μείνει ανεξίτηλο αυτό το στοιχείο.

Άλλο στοιχείο, η μεγαλοπρέπεια και ηγεμονικότητα της φωνής του, που προκαλούσε στο άκουσμά της μόνο μία αίσθηση.. Το ΔΕΟΣ. Ώρες ώρες ( κατά την έκφρασιν τού μακαρίτη μεγάλου συναδέλφου Θεοδώρου Βασιλείου ) σου έδινε την εντύπωση ότι πραγματικά <<υπερύπτατο του αναλογίου>>. Επιπλέον, η προσήλωσή του πάντα σε εκκλησιαστικές και σοβαρές εκτελέσεις, χωρίς προσπάθεια επίδειξης φωνητικών δυνατοτήτων ως αυτοσκοπό. Η ανάδειξη των φωνητικών του δυνατοτήτων έρχονταν πάντα μέσα από την ουσία της σωστής εκτέλεσης και απόδοσης των ύμνων.

Με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο

ΚΥΡΙΩΣ ΟΜΩΣ αυτό που τον κατέστησε μοναδικό, είναι η ΒΑΘΕΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ των εκκλησιαστικών κειμένων, η επί της ουσίας ανάδειξη των κειμένων στην σωστή τους διάσταση μέσω της μουσικής ερμηνείας. Σ αυτό βεβαίως συνέβαλλε αρκετά και ο <<έρωτας>> που έτρεφε πάντα για τα εκκλησιαστικά κείμενα, καθώς και η εγκυκλοπαιδική και θεολογική του επάρκεια. Είχε το μεγάλο χάρισμα να βγάζει πάντα το << ζουμί >> και την ουσία των κειμένων με έναν εκπληκτικό τρόπο, χωρίς υπερβολές και μουσικές ακρότητες. Αυτό το τελευταίο είναι και το σημείο υπεροχής του Ταλιαδώρου και αυτό δεν διδάσκεται. Είναι αποτέλεσμα εκτός όλων των άλλων και ΘΕΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ.

Αν σε όλα αυτά τα στοιχεία αν προσθέσουμε και τον υποδειγματικό τρόπο ζωής που τήρησε με θρησκευτική ευλάβεια ο Ταλιαδώρος σε όλη του την ζωή, χωρίς καταχρήσεις, υπερβολές και γενικά κάθε τί που βλάπτει και φθείρει τον ανθρώπινο οργανισμό και κατ επέκτασιν την ανθρώπινη φωνή, στοιχείο που προϋποθέτει μεγάλη εσωτερική πειθαρχεία και εγκράτεια ( την οποία οι περισσότεροι δεν διαθέτουμε, αλλά και ούτε είμαστε διατεθειμένοι να εφαρμόσουμε) μπορούμε να αντιληφθούμε αβίαστα το γιατί ο Ταλιαδώρος έχει μπει στο Πάνθεο των Μεγίστων Αρχόντων πρωτοψαλτών ανά τους αιώνας. Θυσίασε αρκετά πράγματα στην καθημερινότητά του, για να κερδίσει την αιωνιότητα. Συνειδητή επιδίωξη ζωής. Πάντα σε κατ ιδίαν συζητήσεις τόνιζε...<<....Αυτό το λειτούργημα, εκτός της φωνής και όλων των άλλων προϋποθέσεων ΘΕΛΕΙ ΚΑΙ ΜΥΑΛΟ>>.

Προσωπικά πιστεύω ότι είμασταν πολύ τυχεροί, προνομοιούχοι και ευλογημένοι που ζήσαμε στα χρόνια του, τον ακούσαμε και πολλοί τον ζήσαμε, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο. Πιστεύω ακράδαντα ότι περιπτώσεις σαν του Ταλιαδώρου, είναι εκ ΘΕΟΥ σταλμένες για να επιτελέσουν ένα μεγάλο έργο. Ήρθε αποκλειστικά γι αυτόν τον σκοπό.

Τελειώνοντας αυτές τις σκέψεις, μου έρχεται στο μυαλό μία κουβέντα που είπε ο ίδιος πριν 30 περίπου χρόνια σε μία τιμητική εκδήλωση που του έγινε στην Πάτρα και είχαμε παρεβρεθεί αρκετοί τότε. Είχε πεί συγκινημένος και καταχειροκροτούμενος, κλείνοντας την ευχαριστήρια ομιλία του. "...Όταν κάποτε "φύγω" από αυτόν τον κόσμο, θέλω να γράψουν στον τάφο μου ... Χαρίλαος Ταλιαδώρος ... ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΑ >>.

Ταύτα πάντα, που πιστεύω σκιαγραφούν σε ένα μεγάλο βαθμό την όλη ψαλτική και ανθρώπινη προσωπικότητα του αειμνήστου Αρχοντος, ως ένα μικρό φιλολογικό μνημόσυνο επί τη συμπληρώσει 40μέρου από της εκδημίας του... Είχε πει ο αείμνηστος Θρασύβουλος Στανίτσας στο μουσικό Ιωβηλαίο που διοργάνωσε για να τιμήσει τον Κωνσταντίνο Πρίγγο αυτές τις φράσεις...<<...Οι μορφές περνούν, οι φωνές σβήνουν....Το μόνο που μένει και σημειώνεται είναι η πορεία και η προσφορά της ανθρώπινης διαβάσεως...>>. Και η πορεία και προσφορά του Ταλιαδώρου ήταν μεγαλειώδης και ανεκτίμητη στο χρόνο της ανθρώπινης διαβάσεώς του. Ο Θεός να τον αναπαύσει ένθα οι δίκαιοι αναπαύονται.