Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (νβ’) «Η Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων στο Γλινάδο»! Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου 

Ιερά Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα Γλινάδου Νάξου

Το μεταβυζαντινό μονύδριο των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων βρίσκεται σε απόσταση περίπου πέντε χιλιομέτρων από τη Χώρα της Νάξου, στους πρόποδες του χωριού Γλινάδου, σε μια περιοχή που είναι εύφορη, γεμάτη περιβόλια και αμπελώνες. Η ιστορία του μοναστηριού αρχίζει στις 23 Αυγούστου του 1648. Τότε ο ευγενής Νάξιος Μιχαήλ Θεόφιλος και η σύζυγός του Αντωνίνα Ακριβού κάνουν μια γενναιόδωρη δωρεά ακίνητης περιουσίας τους στο ναό και το μοναστήρι των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων του Ξηροποτάμου Αγίου Όρους (περιελάμβανε δύο αμπέλια, δύο χωράφια και δύο καταστήματα στο Μπούργο). Αυτή τους η προσφορά, η οποία αργότερα εμπλουτίστηκε, υπήρξε παράδειγμα και για άλλους Ναξιώτες δωρητές που αφιέρωσαν στην ίδια μονή του Άθωνος κτήματα κι έτσι αποτέλεσαν την βάση για να οικοδομηθεί το μοναστήρι του Γλινάδου. Ήδη πριν το 1660 θεωρείτο μετόχι της Μονής Ξηροποτάμου. Ουσιαστικά η μοναστική ζωή του ξεκίνησε το 1671, όταν κατέφθασαν στο νησί από το Άγιο Όρος, ο ηγούμενος Παρθένιος συνοδεία του ιερομονάχου Αβακούμ και του μοναχού Νικόδημου. Ο Παρθένιος Ξηροποταμηνός διετέλεσε ηγούμενος για δεκατρία χρόνια και διευθέτησε κατά βάση τα οικονομικά θέματα του μοναστηριού. Μετά την κοίμηση του τον διαδέχτηκε ο Γρηγόριος Σαντοριναίος, ερχόμενος και αυτός από το Άγιο Όρος. Η δράση του περιέλαβε κατά βάση το κτίσιμο νέων κελλιών στα βορειοδυτικά του καθολικού και την αύξηση της ακίνητης περιουσίας του μοναστηριού (εικ. 1-3 Απόψεις των γκρεμισμένων σήμερα κελλιών με την ενεπίγραφη χρονολογία 1688). Οι επόμενοι ηγούμενοι είναι ο Ιωσήφ Κοντοπίδης από τη Νάξο, ο Φιλόθεος, ο Γεώργιος Δέτζης, ο Μακάριος Λικίνιος, ο Μακάριος Ξηροποταμηνός και τελευταίος ο Νάξιος Σαμουήλ Λύκαρης. Το μοναστήρι διαλύθηκε το 1834 μετά από 181 έτη λειτουργίας, εξαιτίας του γνωστού οθωνικού διατάγματος του 1833 με βάση το οποίο έκλεισαν όσα μοναστήρια είχαν λιγότερους από έξι μοναχούς. Η περιουσία της Μονής πέρασε στην κυριότητα του κράτους. 

Εικ. 1

Εικ. 2

Εικ. 3

Ο ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα είναι καμαροσκεπής. Η κατασκευή του διήρκεσε τέσσερα χρόνια και εγκαινιάστηκε στις 22 Ιουνίου 1656 από το Μητροπολίτη Παροναξίας Νικόδημο, όπως μαρτυρεί η σωζόμενη επιγραφή (εικ. 4 Επιγραφή που αναφέρεται στα εγκαίνια του ναού). Στο εσωτερικό του ναού το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο και φέρει ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες, του Χριστού, της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου και των Αγίων Σαράντα (εικ. 5 Άποψη του τέμπλου), (εικ. 6-8 Εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων Σαράντα). Στην εικόνα του Χριστού σώζεται και αφιερωματική επιγραφή των κτητόρων Μιχαήλ Θεοφίλου & Αντωνίνας Ακριβού. Στο δεξιό μέρος του μαρμάρινου σκαλοπατιού της κύριας εισόδου είναι χαραγμένο το οικόσημο του κτήτορος Μιχαήλ Θεοφίλου (εικ. 9 Το οικόσημο με τα αρχικά Μ. Θ.)

Εικ. 4

Εικ. 5

Εικ. 6

Εικ. 7

Κλείνοντας να επισημάνουμε πως το μοναστήρι των Αγίων Τεσσαράκοντα ήταν από τα ισχυρότερα και πλουσιότερα της Νάξου με σημαντική κτηματική περιουσία, οικονομική επιφάνεια και κύρος που του προσέδιδε η ιδιότητα του ως μετοχίου του Αγίου Όρους. Εκτός από την πνευματική του προσφορά, συνεισέφερε οικονομικά στην οργάνωση της ναξιακής παιδείας, τόσο πριν όσο και μετά τη διάλυση του. Σήμερα ανήκει στην ενορία του Γλινάδου, διατηρείται σε καλή κατάσταση και στις 9 Μαρτίου πανηγυρίζει με τη συμμετοχή πλήθους πιστών. 

Εικ. 8

Εικ. 9