Ο Χερουβικός Ύμνος και η Μεγάλη Είσοδος της Θείας Λειτουργίας
Γεωργίου Ζαραβέλα
Λειτουργιολόγου
Σημαντική πτυχή της ιερουργίας του μυστηρίου των μυστηρίων, της Θείας Ευχαριστίας, αποτελεί ο Χερουβικός Ύμνος, ο οποίος μελωδείται από τους χορούς των ψαλτών κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εισόδου «Οι τα Χερουβείμ μυστικώς εικονίζοντες». Ο ύμνος αυτός παρουσιάζει τους πιστούς ως Χερουβείμ, οι οποίοι θα ψάλλουν σε λίγο τον τριαδικό ύμνο «Άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ…», τους καλεί να αποβάλλουν κάθε βιοτική σκέψη και μέριμνα και να ετοιμαστούν κατάλληλα ώστε να υποδεχθούν τον Βασιλέα της Δόξης, δηλαδή να προσλάβουν μέσα τους με απόλυτη ευλάβεια και ταπείνωση το Σώμα και το Αίμα του Σωτήρα...
Η Μεγάλη Είσοδος, κατ’ αρχάς, συνιστά την απλή πράξη μεταφοράς των προσφερόμενων προς καθαγιασμό Τιμίων Δώρων από την πρόθεση, όπου αυτά προετοιμάστηκαν, προς το ιερό θυσιαστήριο. Τα προσφερόμενα δώρα δεν έχουν ακόμα μεταβληθεί σε Σώμα και Αίμα Χριστού, αλλά αποτελούν απλό άρτο και οίνο, ο οποίος θα καθαγιασθεί έπειτα με την επίκληση του λειτουργού, λίγο πριν το τέλος της ευχής της αναφοράς. Η πρακτική της μεταφοράς των Δώρων θεμελιώνεται στην αρχαία Εκκλησία. Κατά την παλαιοχριστιανική και πρώιμη βυζαντινή εποχή, η διαδικασία της προσκομιδής, δηλαδή της προετοιμασίας των Τιμίων Δώρων, δεν γινόταν μέσα στο Ιερό Βήμα, αλλά σε ειδικό χώρο της νοτιοδυτικής πτέρυγας του ναού. Εκεί γινόταν η συγκέντρωση των προσφορών των πιστών από τους διακόνους, οι οποίοι επέλεγαν τα καλύτερα εξ αυτών και τα εισήγαγαν κατά τη Μεγάλη Είσοδο, μαζί με τα λειτουργικά σκεύη, προς το Ιερό Βήμα. Εκεί τα παρελάμβανε ο επίσκοπος με το λοιπό ιερατείο, τα απόθετε στην Αγία Τράπεζα και τα ετοίμαζε κατάλληλα, ώστε να καθαγιασθούν.
Η τελετουργική πρακτική της μεταφοράς των Δώρων συνδέεται ήδη από την αρχαία Εκκλησία με τη συνοδεία ύμνων. Η πρώτη ασφαλής μαρτυρία μελώδησης ύμνων κατά τη διάρκεια της Μεγάλης ή Δεύτερης Εισόδου ανήκει στον ιερό Αυγουστίνο, ο οποίος αναφέρει ότι, σύμφωνα με συνήθεια της Εκκλησίας της Καρθαγένης, η οποία διαδόθηκε και στις λοιπές τοπικές Εκκλησίες, κατά τη στιγμή αυτή ψάλλονταν ύμνοι από το βιβλίο των Ψαλμών, όπως ακριβώς διατηρούνται μέχρι σήμερα στο κοινωνικό, πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια της μετάληψης των πιστών. Ως προς τη Μεγάλη Είσοδο, οι ψαλμικοί στίχοι αναφέρονται ως Αντίφωνα, όπως μνημονεύονται στη Θεία Λειτουργία της Δύσης, και συνοδεύονται από τη λέξη Αλληλούια.
Ο Χερουβικός Ύμνος είναι ποίημα της μεσοβυζαντινής εποχής και αποτελεί μετεξέλιξη των ψαλμικών στίχων, των οποίων τη θέση κατέλαβε. Συνδετικός κρίκος των δύο διάδοχων φάσεων αποτελεί το εφύμνιο αλληλούια, το οποίο συνδέεται άμεσα με τη χρήση στίχων από τους Ψαλμούς. Η εισαγωγή του Ύμνου στη λατρεία, σύμφωνα με τον Κεδρηνό, έγινε τον Στ’ αιώνα, κατόπιν διαταγής του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστίνου, διαδόχου του Ιουστινιανού.
Ο Χερουβικός Ύμνος συνδέεται άμεσα με τους λειτουργικούς τύπους του ι. Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου. Οι αρχαιότερες, όμως, τυπικές διατάξεις της Θείας Λειτουργίας ορίζουν άλλους ύμνους, αντί του Χερουβικού. Έτσι, στη Θεία Λειτουργία Ιακώβου του Αδελφοθέου αντί Χερουβικού ψάλλεται ο Ύμνος «Σιγησάτω πάσα σαρξ». Ο ίδιος ύμνος ψάλλεται και στη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου, ότι συνέβαινε αρχαιότερα και σε εκείνη της Μεγάλης Πέμπτης και οι δύο σύμφωνα με τον λειτουργικό τύπο του Μεγάλου Βασιλείου. Στην τελευταία περίπτωση, ο ύμνος «Σιγησάτω πάσα σαρξ» αντικαταστάθηκε έπειτα από τον προσφιλή ύμνο «Του Δείπνου Σου του Μυστικού». Αρχαίος Χερουβικός Ύμνος αποτελεί και το «Νυν αι Δυνάμεις», ο οποίος απαντάται στη Μεγάλη Είσοδο της ακολουθίας των Προηγιασμένων. Η χρήση άλλων ύμνων έναντι του Χερουβικού κατά τη Θεία Λειτουργία ιερών ημερών του εκκλησιαστικού έτους, κατά τις οποίες ακολουθεί η Θεία Λατρεία παλαιές τυπικές διατάξεις, συνεπικουρεί στη θεώρηση του Χερουβικού Ύμνου ως νεώτερης εισαγωγής στην τυπική διάταξη του Μυστηρίου.
Η μελώδηση του Χερουβικού Ύμνου διαιρείται σε δύο τμήματα, ώστε να λάβει χώρα η Μεγάλη Είσοδος. Η σύγχρονη πρακτική ποικίλει ως προς το ζήτημα αυτό. Η κυριαρχούσα τάση ορίζει τη διακοπή του ύμνου μετά το «υποδεξόμενοι». Άλλη τάση διακόπτει τον ύμνο μετά τη φράση «Ως τον Βασιλέα». Στα χειρόγραφα ευχολόγια δεν υπάρχει καμία απολύτως μαρτυρία. Το πιθανότερο είναι η Μεγάλη Είσοδος να λάμβανε χώρα μυστικά, χωρίς να διακόπτεται ο Ύμνος και να υπάρχει εκφώνηση από τους ιερείς και διακόνους που εισοδεύουν, όπως, περίπου, γίνεται και σήμερα στην ακολουθία των Προηγιασμένων. Η διαφορά με τη προηγιασμένη έγκειται στο γεγονός ότι κατά την τελευταία τα εισοδευόμενα είναι ήδη καθαγιασμένα από την προηγούμενη τελεία Θεία Λειτουργία της Κυριακής, ενώ στην περίπτωση της κανονικής Θείας Λειτουργίας δεν έχουν ακόμα καθαγιασθεί.
Η μνημόνευση του λειτουργού από την Ωραία Πύλη, αφού η λιτανευτική πομπή φτάσει σε αυτή, είναι σαφώς μεταγενέστερη και αμάρτυρη στην παλαιά χειρόγραφη παράδοση. Ο μόνος που δικαιούται τρόπον τινά να μνημονεύσει κατά τη στιγμή αυτή είναι ο Επίσκοπος. Οι λοιποί κληρικοί δεν έχουν αυτό το δικαίωμα, αφού συνιστά κατά τον Συμεών Θεσσαλονίκης προνόμιο αρχιερατικό. Η μνημόνευση, άλλωστε, των Διπτύχων γίνεται αργότερα, μετά την ολοκλήρωση της ευχής της αναφοράς και την εκφώνηση «Εξαιρέτως της Παναγίας, Αχράντου…», δεδομένου και του γεγονότος, ότι κατά τη Μεγάλη Είσοδο μεταφέρεται στην Αγία Τράπεζα απλός άρτος και απλός κεκραμμένος οίνος (οίνος με νερό) και τίποτα παραπάνω, ενώ μετά την ευχή της αναφοράς και τη μεταβολή, ύστερα από την επίκληση του λειτουργού, στην Αγία Τράπεζα δεν υπάρχουν οι κοινές προσφορές, αλλά καθαγιασμένο Σώμα και Αίμα Χριστού.
Σε κάθε περίπτωση, ο Χερουβικός ύμνος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του μυστηρίου και δεν μπορεί να νοηθεί Θεία Λειτουργία χωρίς αυτόν. Η ψαλτική παράδοση τόσων αιώνων τον έχει περιβάλλει με θαυμάσια μαθήματα της εκκλησιαστικής μουσικής και τον έχει αναδείξει σε ένα από τα σημαντικά κειμήλια της αναίμακτης ιερουργίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλιο Ιστολογίου
Οι απόψεις που εκφράζονται, απηχούν την προσωπική γνώμη του εκάστοτε γράφοντος.
Γράψτε το σχόλιό σας και απλά περιμένετε λίγες ώρες μέχρι να το δείτε δημοσιευμένο.
Σχόλια που τηρούν στοιχειώδη κανόνες ευπρέπειας είναι αυτονόητο ότι αποτελούν αφορμή διαλόγου και ουδέποτε θα λογοκριθούν.
Δεν επιτρέπονται σχόλια που συκοφαντούν κάποιο πρόσωπο, που περιέχουν υβριστικούς χαρακτηρισμούς κλπ. Για τον λόγο αυτό ενεργοποιήθηκε η προ-έγκριση για να αποφευχθούν κρούσματα προσβλητικής συμπεριφοράς διότι οφείλουμε να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπεια του ιστολογίου μας.
Ανώνυμα σχόλια ή σχόλια με ψευδώνυμο ενδέχεται να διαγραφούν για την διαφύλαξη της ποιότητας. Τα σχόλια δεν είναι πεδίο στείρας αντιπαράθεσης αλλά προβληματισμού και γόνιμου διαλόγου.