Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (ιζ΄) Το Δογματικό Θεοτοκίο του Σαββάτου του Πλ. δ' ήχου (β' μέρος)

Το Θεοτοκίο του Σαββάτου του Πλ. δ' ήχου (β' μέρος)

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου 

MΑ Ερμηνευτικής Θεολογίας

"Ὁ Βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν, διὰ φιλανθρωπίαν, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη∙ ἐκ Παρθένου γὰρ ἁγνῆς, σάρκα προσλαβόμενος καὶ ἐκ ταύτης προελθὼν μετὰ τῆς προσλήψεως, εἷς ἐστιν Υἱός, διπλοῦς τὴν φύσιν, ἀλλ' οὐ τὴν ὑπόστασιν∙ διὸ τέλειον αὐτὸν Θεόν, καὶ τέλειον ἄνθρωπον, ἀληθῶς κηρύττοντες, ὁμολογοῦμεν Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν, ὃν ἱκέτευε Μήτηρ ἀνύμφευτε, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν".

Αποπειρούμενοι να ερμηνεύσουμε τη φράση "ὁ Βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν" μας προξενούται οι εξής απορίες: α) ποιός χαρακτηρίζεται ως "Βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν" και β) γιατί χαρακτηρίζεται έτσι; Κατ αρχάς ο όρος - φράση "Βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν" αναφέρεται στο πρόσωπο του ενανθρωπήσαντος Υιού και Λόγου του Θεού, του Ιησού Χριστού, ο οποίος "ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη". Ο χαρακτηρισμός αυτός αποσκοπεί στο να καταδείξει το ένα από τα τρία αξιώματα του Μεσσία Χριστού, δηλ. το βασιλικό αξίωμα (βασιλικό - προφητικό - ιερατικό τρισσόν αξίωμα του Κυρίου).

Ο όρος "ουρανός" (πληθ. "ουρανοί") έχει ποικίλες σημασίες στην Αγία Γραφή. Υποδηλώνονται: η βασιλεία του Θεού - Βασιλεία των ουρανών, το άπειρο διάστημα, ο ουράνιος θόλος, ο "τόπος της κατοικίας του Θεού" - ο υπερφυσικός κόσμος του πνεύματος, τα πνευματικά δημιουργήματα καθώς και τα επίπεδα που χωρίζεται το σύμπαν σύμφωνα με τη ραββινική θεολογία.

Οι ουρανοί λοιπόν σύμφωνα με το ανωτέρω θεοτοκίο του πλαγίου τετάρτου ήχου (πλ. δ') παρουσιάζονται ως εξουσιαζόμενοι από έναν και μοναδικό Βασιλιά, τον Ιησού Χριστό, τον ενανθρωπήσαντα Υιό και Λόγο του Θεού, τον Δημιουργό σύμπαντος κόσμου, όπως αυτό καταδεικνύεται μέσα στο βιβλίο της Γενέσεως, όπου γίνεται λόγος για τη δημιουργία του κόσμου. Το βιβλίο της Γενέσεως ξεκινά με την φράση "ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανόν καὶ τὴν γὴν" (Γεν. 1,1) και αποκαλύπτει πως κόσμος και χρόνος δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα και ήλθαν από την ανυπαρξία στην ύπαρξη από τον πάνσοφο, παντοδύναμο και άχρονο Τριαδικό Θεό.

Μέσα σε αυτό, το μικρό σε έκταση, βιβλικό χωρίο ("ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανόν καὶ τὴν γὴν" Γεν. 1,1) καταδεικνύεται περίτρανα το θεμελιώδες τρίπτυχο του βιβλικού κοσμοειδώλου, δηλ. η χρονικότητα ("έν ἀρχῇ"), η δημιουργικότητα ("ἐποίησεν") και η προσωποκεντρικότητα ("ὁ Θεὸς").

Το "ἐν άρχῇ" αποτελεί σημείο οριακό, δηλ. σημείο από το οποίο ο κόσμος και ο χρόνος, μέσω του θείου προστάγματος, έρχονται από την ανυπαρξία στην ύπαρξη. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας η βιβλική φράση "ἐν ἀρχῇ" υποδηλώνει το χρόνο, η δημιουργία του οποίου σηματοδοτεί τη δημιουργία όλων των κτισμάτων γι΄ αυτό και ο χρόνος ως κτίσμα και δημιούργημα προηγείται όλως των κτισμάτων ακόμα και του κόσμου με ελάχιστη χρονική διαφορά. Γι αυτό και οι Πατέρες σημειώνυν πως πρώτα δημιουργήθηκε ο χρόνος και ακολούθησε η δημιουργία του κόσμου ώστε να μη θεωρηθεί ο κόσμος ως άναρχος και αιώνιος.

Ο δε υμνογράφος της Ακολουθίας του Εσπερινού της Ινδίκτου, δηλ. της πρώτης του εκκλησιαστικού έτους, θέλοντας να καταδείξει πως ακόμα και ο χρόνος είναι δημιούργημα και υποταγμένος στη βούληση του Θεού αναφέρει: "ὁ πάσης δημιουργὸς τῆς κτίσεως, ὁ καιροὺς καὶ χρόνους ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ θέμενος"(Ἀπολυτίκιο τῆς Ἰνδίκτου).

Όπως ο κόσμος έτσι και ο χρόνος εκτός από αρχή έχει και τέλος. Και έχει τέλος επειδή έχει αρχή και έχει αρχή επειδή και αυτός με τη σειρά του αποτελεί "ἐν χρόνῳ" δημιούργημα του μόνου Δημιουργού. Όπως η αρχή του χρόνου συμπίπτει με την αρχή του κόσμου έτσι και το τέλος του χρόνου συμπίπτει με το τέλος του κόσμου. Άξιο επισημάνσεως, εν προκειμένω, αποτελεί το βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννου, το οποίο κάνει λόγο για νέο ουρανό - κόσμο ενώ ο παλαιός έχει ήδη παρέλθει γεγονός που καταδεικνύει το πρόσκαιρο του παρόντος κόσμου και του χρόνου: "εἶδον οὐρανὸν καινὸν καὶ γῆν καινήν· ὁ γὰρ πρῶτος οὐρανὸς καὶ ἡ πρώτη γῆ ἀπῆλθον" (Αποκ. 21,1).

Ο Μέγας Βασίλειος στην ομιλία του στην "Ἐξαήμερο" βεβαιώνει πως οτιδήποτε έχει αρχή, του χρόνου μη εξαιρουμένου, είναι βέβαιο πως θα έχει και τέλος, διότι οτιδήποτε δημιουργείται "ἐν χρόνῷ" είναι σίγουρο πως και "ἐν χρόνῳ" θα λάβει τέλος. Το χρονικό τέλος είναι επακόλουθο της χρονικής αρχής. Το γεγονός αυτό καταδεικνύεται, δηλ. της παρόδου του κόσμου και του χρόνου, τόσο στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: "ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ ἐμοὶ λόγοι οὐ μὴ παρελεύσονται" (Μρκ. 13,31) όσο και στο βιβλίο των Ψαλμών: "ἔργα τῶν χειρῶν σού εἰσιν οἱ οὐρανοί· αὐτοὶ ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαμένεις" (Ψαλμ. 101,26-27).