Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (η’) «Η μοναδική επι αιώνες στην Εκκλησία της Ελλάδος Mονή επ’ ονόματι του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου»

«Η μοναδική επί αιώνες στην Εκκλησία της Ελλάδος Μονή επ’ ονόματι 

του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου»

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Εικ. 1 Η Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου

Στο λόφο που υψώνεται ανατολικά της Χώρας της Νάξου βρίσκεται η μεταβυζαντινή μονή του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου (εικ. 1). Το μοναστήρι αυτό – που από μακριά φαντάζει σαν ολόλευκο φρούριο – έχει δύο στοιχεία μοναδικότητας : Πρώτον είναι το μοναδικό για αιώνες μοναστήρι στην Εκκλησία της Ελλάδος που τιμάται επ΄ωνόματι του Αγίου και δεύτερον είναι η μοναδική αυτή τη στιγμή εν ενεργεία μονή του νησιού. 

Πότε κτίστηκε δεν είναι ακριβώς γνωστό. Ο Νίκος Κεφαλληνιάδης αναφέρει την αμαρτύρητη χρονολογία 1606, ενώ οι νεώτερες χρονολογίες σε επιγραφές των υπερθύρων του μαρτυρούν διάφορες ανακαινίσεις του στα έτη 1753, 1757 και 1777 (εικ. 2). 

Εικ. 2 Επιγραφή υπερθύρου της πύλης εισόδου
με χρονολογία 1753

Περνώντας τη μικρή χαμηλή κύρια είσοδο του προαυλίου εισέρχεται ο επισκέπτης στη μονή. Ακριβώς από πάνω βρίσκεται το καμπαναριό και η ζεματίστρα για την άμυνα σε παλαιότερους χρόνους από τους πειρατές (εικ. 3). Ο εσωτερικός περίβολος είναι στολισμένος με γλάστρες και λουλούδια, ενώ υπάρχει ακόμη η πηγή με το αγίασμα που τρέχει από μια καλαίσθητη βρύση. Στο κέντρο της αυλής βρίσκεται το καθολικό, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο. Δεξιά του είναι κτισμένο μετέπειτα το παρεκκλήσιο της Αγίας Ειρήνης της Χρυσοβαλάντου, που κατασκευάστηκε για να καλυφθεί ο χώρος ανάμεσα στους βράχους του ‘’Πύργου’’ του Αγίου Νικολάου και του καθολικού. 

Εικ. 3 Η πρόσοψη της Μονής με καμπαναρίο και τη ζεματίστρα

Εικ. 4. Η είσοδος του Καθολικού
 και η επιγραφή του υπερθύρου

Στο υπέρθυρο του καθολικού υπάρχει η περιγραφή : «ΔΙΕΞΟΔΩΝ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΠΡΑΔΟΥΝΑ ΑΨΟΖ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ Α’» (δηλαδή 1η Ιανουαρίου 1777) (εικ. 4, εικ. 5). Ασφαλώς η επιγραφή δεν αναφέρεται στο κτίσιμο της εκκλησίας αλλά σε κάποια νεώτερη ανακαίνισή της από το γνωστό εκκλησιαστικό επίτροπο Ανδρόνικο Πραδούνα. Ο ναός είναι μικρός, σκοτεινός και στολισμένος από ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο με διάφορες εικόνες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η εικόνα του Αγίου (εικ. 6). Η εικόνα σκεπάζεται με ασημένια επένδυση, παρουσιάζει τον Άγιο ένθρονο με εγκόλπιο και λέγεται ότι στο περιδέραιο φέρει και τμήμα από το πάνσεπτο λείψανο του Αγίου (εικ. 7). Ο κώδικας της μονής αναφέρει ότι το άγιο λείψανο αφιέρωσε εκεί ο πρωτονοτάριος Κωνσταντίνος Κόκκος το 1827. Το δάπεδο του ναού είναι μαρμάρινο και στολίζεται από ανάγλυφο δικέφαλο αετό. Το καθολικό έχει αγιογραφηθεί στο σύνολό του με παραστάσεις που αποδίδουν σκηνές από το βίο του Αγίου Χρυσοστόμου. 

Εικ. 5 Η επιγραφή του υπερθύρου του Καθολικού της Μονής

Εικ. 6. Εσωτερικό Καθολικού Ιεράς Μονής

Εικ. 7 Η Εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου
στο Τέμπλο

Στα νότια της αυλής βρίσκεται ο ‘’Πύργος’’ του Αγίου Νικολάου, ένα τετραώροφο οίκημα γαντζωμένο κυριολεκτικά πάνω στα βράχια, το οποίο ήταν κατά πάσαν πιθανότητα η αρχική κοιτίδα του μοναστηριού (εικ. 8). Στον πρώτο όροφο υπάρχει μια σπηλιά, με αρκετό βάθος μέσα στους βράχους, η πρωταρχική χρήση της οποίας παραμένει αδιευκρίνιστη. Ο δεύτερος και ο τρίτος όροφος ήταν παλαιότερα τα κελιά του μοναστηριού που σήμερα είναι ανακαινισμένα. Στον τέταρτο όροφο βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, όπου μόνασε η μητέρα του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη Αγάθη, κατά κόσμον Αναστασία Καλλιβούρτζη, όταν εκείνος έφυγε για το Άγιο Όρος. 

Εικ. 8. Άποψη του " Πύργου" του Αγίου Νικολάου

Δυτικά της αυλής είναι το ηγουμενείο, ενώ τόσο στα βόρεια όσο και στα νοτιοδυτικά υπάρχουν αρκετά δωμάτια, κουζίνες, τραπεζαρίες και άλλοι χρηστικοί χώροι. 

Το μοναστήρι ήταν ανέκαθεν γυναικείο και κοινοβιακό. Διανύει απ’ ότι φαίνεται περίοδο ακμής και μεγαλείου στις αρχές του 19ου αιώνα. Το 1835 π.χ. μονάζουν εκεί δέκα μοναχές. Το 1922 φιλοξένησε μικρασιάτες πρόσφυγες για μία τριετία περίπου. Από το έτος 1950 και εξής έγιναν αρκετές προσπάθειες να ανακαινιστεί, όλες ιδιωτικές πρωτοβουλίες. 

Σημερινή ηγουμένη της μονής είναι η γερόντισσα Θεοκτίστη Σπυροπούλου, η οποία έφτασε εδώ τον Οκτώβριο του 1950 σε ηλικία μόλις 15 ετών και έκτοτε διακονεί ακούραστα τον Άγιο Χρυσόστομο. 

Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 13 Νοεμβρίου που είναι η μέρα μνήμης του Αγίου αλλά και στις 27 Ιανουαρίου, που είναι η ανακομιδή των ιερών λειψάνων του.