Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (κ΄) Το Αναστάσιμο Απολυτίκιο του γ' Ήχου. (του Θεοδώρου Ρόκα)

Το Αναστάσιμο Απολυτίκιο του γ' Ήχου

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου 

MΑ Ερμηνευτικής Θεολογίας

"Εὐφραινέσθω τὰ οὐράνια, ἀγαλλιάσθω τὰ ἐπίγεια, ὅτι ἐποίησε κράτος, ἐν βραχίονι αὐτοῦ, ὁ Κύριος, ἐπάτησε τῷ θανάτῳ τὸν θάνατον, πρωτότοκος τῶν νεκρῶν ἐγένετο, ἐκ κοιλίας ᾅδου ἐρρύσατο ἡμᾶς, καὶ παρέσχε τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος".

Κυριακή του γ' ήχου η ερχόμενη Κυριακή κατά την οποία στις Ακολουθίες του Εσπερινού του Σαββάτου, του Όρθρου της Κυριακής και στην Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία ψάλλεται το ως ανωτέρω αναστάσιμο απολυτίκιο. Στο απολυτίκιο αυτό στεκόμενοι στη φράση: "ἐκ κοιλίας ᾅδου ἐρρύσατο ἡμᾶς" μας έρχεται στο νου ένα απόσπασμα από την περίφημη προφητεία του Ιωνά, η οποία μας διηγείται για την κατάποση του προφήτου από το κήτος και τη θαυμαστή του διάσωση και εξέμεσή του στη στεριά ύστερα από 3 μερόνυχτα.

Στην προφητεία του Ιωνά διαβάζουμε παρατηρώντας πως ομιλεί ο ίδιος ο προφήτης και λέει: "Εβόησα ἐν θλίψει μου πρὸς Κύριον τὸν Θεόν μου, καὶ εἰσήκουσέ μου· ἐκ κοιλίας ᾅδου κραυγῆς μου ἤκουσας φωνῆς μου " (Ιων. 2,3). Άξιο προσοχής στον παρόντα ύμνο του προφήτου αποτελεί το γεγονός ότι ο προφήτης χαρακτηρίζει την κοιλία του κήτους ως "κοιλία τοῦ ᾅδου". Στο στίχο αυτό η κοιλία του κήτους χαρακτηρίζεται από τους Πατέρες της Εκκλησίας ως "κοιλία τοῦ ᾅδου" για δυο βασικούς λόγους: α) διότι το κήτος ήταν εκ φύσεως θανατηφόρο ένεκα του υπερμεγέθους όγκου και της αγριότητας που το χαρακτήριζε και β) επειδή ένας άνθρωπος όταν καταβροχθίζεται από το κήτος θεωρείται ουσιαστικά νεκρός, οπότε δεν πρέπει προξενεί εντύπωση ότι το κήτος ταυτίζεται με τον άδη και το θάνατο.

Η κοιλία του κήτους λοιπόν παρομοιάζεται με τον Άδη. Η δε παράσταση του Άδου είναι ευρέως διαδεδομένη στην Παλαιά Διαθήκη ως ο "τόπος τῶν νεκρῶν" και πολλές φορές παρουσιάζεται συνώνυμη με τους όρος "τάφος" και "θάνατος". Κατά τις αντιλήψεις του αρχαίου Ισραήλ ο "Άδης" είναι το αντίθετο του ουρανού και βρίσκεται στα βάθη της γης, όπου και τα θεμέλια των βουνών, γι αυτό και χαρακτηρίζεται ως "ο τόπος του σκοταδιού", "τόπος της σιγής", "τόπος της λήθης", "τόπος της καταστροφής". Η δε ζωή στον άδη αποτελεί συνέχεια της επίγειας ζωής και οι άνθρωποι φέρουν τα ίδια χαρακτηριστικά που είχαν όταν ζούσαν, αλλά σε σκιώδη πλέον μορφή. Σύμφωνα με τις παραπάνω αντιλήψεις ο άδης είναι ένας εκτεταμένος χώρος, που διαιρείται σε διαμερίσματα και παρουσιάζεται με πύλες που κλείνουν ερμητικά με αμπάρες ώστε να μην μπορεί κανείς να ξεφύγει από αυτόν.

Ο Ιωνάς λοιπόν κατέστη λαμπρός κήρυκας και μεγαλοφωνότατος τύπος του Πάθους και της Αναστάσεως του Χριστού διότι: ο τάφος του Ιωνά - η κοιλία του κήτους ήταν "καινή" δηλ. καινούργια, με την έννοια πως δεν είχε εισέλθει κανένας άλλος άνθρωπος εκεί μέσα και μάλιστα να εξέλθει από αυτή ζωντανός. Έτσι και ο Κύριός μας ετάφη σε "καινό" μνημείο, στο οποίο κανένας άλλος δεν είχε τοποθετηθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή, όπως μαρτυρούν οι ιεροί μας ευαγγελιστές.

Το παράδοξο στο συσχετισμό μεταξύ Χριστού και Ιωνά είναι το εξής: ο μεν Ιησούς γεύτηκε το θάνατο και τον άδη, εφόσον ετάφη στη γη για τρις ημέρες, αλλά δεν κάνει κάποιο υπαινιγμό ή αναφορά για τον άδη και το θάνατο∙ ο δε Ιωνάς παρόλο που δεν πέθανε, ενώ θα ήταν δυνατόν εφόσον τον κατάπιε το κήτος, μνημονεύει τον άδη και το θάνατο. Και φυσικά αυτό συμβαίνει, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, για να καταδειχθεί πως για το Θεό ο θάνατος είναι ένα γεγονός εντελώς αυθαίρετο, ενώ η ανάσταση γεγονός αυτεξούσιο και δεδομένο.

Έτσι λοιπόν όπως ο, κατά τους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης, άσαρκος Υιός και Λόγος του Θεού διέσωσε τον προφήτη Ιωνά από την κοιλία του Άδου έτσι και κατά τους χρόνους της Καινής Διαθήκης ο ένασρκος Υιός και Λόγος του Θεού, ο σαρκωθείς, σταυρωθείς, ταφείς και αναστάς Ιησούς Χριστός κατέβηκε στα βάραθρα του Άδου και λύτρωσε τους απ αιώνος δέσμιους.

Η δε υμνολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας παρουσιάζει παράλληλα τον εις άδου κατελθόντα σταυρωθέντα και ταφέντα Χριστό να απευθύνεται προς τους απ αιώνος κεκοιμημένους και να τους μεταδίδει το χαροποιό μήνυμα της αναστάσεως λέγοντας: "θαρσεῖτε, νῦν νενίκηκα. Ἐγὼ ἡ Ἀνάστασις, ἐγὼ ὑμᾶς ἀνάξω, λύσας θανάτου τὰς πύλας" (Στιχηρό Ιδιόμελο του Εσπερινού του Σαββάτου γ' ήχου).