Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (θ’) Ιερός Ναός Παναγίας Χρυσοπολιτίσσης. Η Πολιούχος της πόλεως Νάξου

Ιερός Ναός Παναγίας Χρυσοπολιτίσσης. 

Η Πολιούχος της πόλεως Νάξου

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Εικ. 1 Άποψη του συμπλέγματος της Χρυσοπολίτισσας
από βορειοδυτικά

Στη βόρεια πλευρά της συνοικίας του Μπούργου βρίσκεται ο ναός της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας (εικ. 1 ), σε ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ναών καθώς επικοινωνεί με τρία παρεκκλήσια· των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Χαραλάμπους (εικ. 2). Οι τέσσερις συνεχόμενοι αυτοί ναοί είναι καμαροσκεπείς και έχουν διαφορετικές διαστάσεις και στάθμες. Τα ξυλόγλυπτα τέμπλα που διασώζονται φέρουν αξιόλογες φορητές εικόνες (εικ. 3).

Εικ. 2 Κάτοψη των τεσσάρων Ναών

Εικ. 3 Το τέμπλο του Ιερού Ναού

Η ονομασία του ναού αυτού οφείλεται στη βυζαντινή εικόνα της Παναγίας από τη Χρυσούπολη, η οποία είναι μεγάλου ιστορικού ενδιαφέροντος και υψηλής τέχνης (εικ. 4). Το χρονικό της μετάβασής της στη Νάξο έχει ως εξής : Περί το

Εικ. 4 Η σεπτή Εικόνα της Παναγίας

τέλος της Εικονομαχίας (στα μέσα του 9ου αιώνα) η ιερή εικόνα βρισκόταν υπό την επίβλεψη μιας ευσεβούς ηλικιωμένης γυναίκας στη Χρυσούπολη της Κωνσταντινού-πολης. Για να αποφύγει τη βεβήλωση και καταστροφή της στα χέρια των εικονομάχων, την έριξε στη θάλασσα του Βοσπόρου. Πλέουσα επί των κυμάτων, διά του Ελλησπόντου, εισήλθε στη θάλασσα του Αιγαίου και έφτασε στην ακτή της Γρόττας (εικ. 5). Εκεί θάφτηκε από τόνους άμμου που έφεραν στην παραλία οι χειμωνιάτικες τρικυμίες. Ωστόσο λαμπερό φως φανέρωνε κάθε βράδυ την ύπαρξή της στους κατοίκους της συνοικίας του Μπούργου, που το παρατηρούσαν με έκπληξη και θαυμασμό. Αφού ερεύνησαν, βρήκαν κάτω από παχύτατο στρώμα άμμου την εικόνα της Παναγίας και οικοδόμησαν εκεί μικρό ναΐσκο, όπου και την τοποθέτησαν. 

Εικ. 5 Αεροφωτογραφία με την παραλία της Γρόττας

Μετά από χρόνια ο ναΐσκος ερημώθηκε και όντας ετοιμόρροπος αποφάσισαν - για λόγους ασφαλείας - τη μεταφορά της στη Μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, που βρισκόταν δίπλα στην παραλία. Η μεταφορά αυτή έγινε στις 21 Νοεμβρίου του 1132 και έκτοτε ο εορτασμός έχει καθιερωθεί να τελείται κατά την ημέρα αυτή. Η μονή του Θεολόγου μετονομάστηκε σε ναό της Χρυσοπολίτισσας. 

Ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος Α΄, την 20η Φεβρουαρίου 1953 την ανακήρυξε  με Βασιλικό διάταγμα πολιούχο καί επίσημη αργία της πόλεως Νάξου, εορτάζουσα την 21η Νοεμβρίου μεγαλοπρεπώς. Από το 1960 η εικόνα μεταφέρθηκε στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Ζωοδόχου Πηγής, όπου και διαφυλάσσεται μέχρι σήμερα.