Τελετουργικά Θέματα (λα΄) O σολέας και η λειτουργική χρήση του.

O σολέας και η λειτουργική χρήση του.

Γεωργίου Ζαραβέλα

Θεολόγου

ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας - Λειτουργικής ΕΚΠΑ

Σολέας (ο) ή σολέα (η) ονομάζεται ο υπερυψωμένος χώρος, ο οποίος βρίσκεται στο μέσο του κυρίως ναού, ακριβώς μπροστά από το τέμπλο του Ιερού Βήματος. Η προέλευση της ονομασίας του σολέα έχει πολλές εκδοχές. Ο όρος μπορεί να προέρχεται από τη γαλλική λέξη «seuil» που σημαίνει είδος δαπέδου ή από το λατινικό «solum» που σημαίνει έδαφος ή μικρό ύψωμα ή «solium» με τη σημασία του βασιλικού θρόνου ή έδρας. Ο σολέας ονομαζόταν στη Δύση «senatorium», καθώς αποτελούσε τον χώρο, στον οποίο κάθονταν οι προεστώτες της σύναξης (γερουσία) και αποτελούσε το βήμα των αρχαίων βασιλικών. 

Ο σολέας των παλαιοχριστιανικών βασιλικών οριζόταν από το χώρο μεταξύ του άμβωνα, ο οποίος βρισκόταν στο μέσο του ναού, και του Ιερού Βήματος. Η είσοδος στο σολέα, επομένως, γινόταν μέσω του άμβωνα, με την άνοδο και την κάθοδο από τις κλίμακές του, οι οποίες τον έκαναν προσβάσιμο από δυτικά προς ανατολικά.

Ο Συμεών Θεσσαλονίκης ονομάζει τον σολέα ως «βήμα αναγνωστών», καθώς από αυτόν γινόταν η ανάγνωση των αποστολικών και εν γένει βιβλικών περικοπών από τον αναγνώστη, πρακτική που οφείλει να ακολουθείται και σήμερα. Ο αναγνώστης πρέπει να στέκεται στο μέσο του σολέα, στραμμένος προς την ανατολή, μπροστά από μανουάλι με αναμμένη λαμπάδα και να αναγιγνώσκει τις σχετικές αγιογραφικές περικοπές των ιερών ακολουθιών, παλαιοδιαθηκικές ή αποστολικές. Στην περίπτωση των αποστολικών περικοπών προσέρχεται στο σημείο αυτό του σολέα πριν από το προκείμενο και λέγει εκφώνως τους στίχους του, μεταξύ της ψαλμωδίας του εναλλάξ από τους χορούς των ψαλτών. Το ίδιο πράττει και στην ψαλμωδία του Αλληλουιαρίου. 

Στο σολέα τελούνται πλέον οι περισσότερες αγιαστικές τελετές και ακολουθίες του νυχθημέρου και μεταλαμβάνει ο λαός τα Τίμια Δώρα. Οι χειροθεσίες των κατωτέρων βαθμών της ιερωσύνης, δηλαδή του υποδιακόνου και του αναγνώστη, λαμβάνουν χώρα σε αυτό το σημείο του ναού, σε αντίθεση με τις χειροτονίες, δηλαδή την καθιέρωση των λειτουργών της ειδικής ιερωσύνης (διάκονος, πρεσβύτερος, επίσκοπος), οι οποίες τελούνται στο ιερό βήμα, συγκεκριμένα μπροστά από την αγία τράπεζα. 

Ο σολέας σήμερα απαντάται σε ευμεγέθεις ναούς και χωρίζεται από τον υπόλοιπο κυρίως ναό με χαμηλό φράγμα. Σε αυτόν υπάρχουν στα δεξιά και αριστερά πλάγια οι δύο χοροί των ψαλτών, ο αρχιερατικός θρόνος δεξιά και ο άμβωνας αριστερά. Ο άμβωνας δεν βρίσκεται πλέον στο μέσο του ναού, αλλά στο βόρειο άκρο του σολέα και δεν έχει τις ίδιες διαστάσεις, όπως παλαιοχριστιανικά, κυρίως ως προς το ύψος. 

Ο αρχιερατικός θρόνος δεν βρισκόταν πάντα στα δεξιά του σολέα. Κατά τη βυζαντινή εποχή, στη δεξιά πλευρά του σολέα στο ναό της του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη βρισκόταν ο θρόνος του αυτοκράτορα, ενώ ο αρχιερατικός θρόνος ήταν στην αριστερή πλευρά. Ο αριστερός χοράρχης, μάλιστα, ονομάζεται από τότε λαμπαδάριος, επειδή έφερε στο χέρι αναμμένη λαμπάδα, ώστε να φωτίζει και να βοηθά στην ανάγνωση τον πατριάρχη, καθώς στεκόταν δίπλα του. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, το 1453, ο αρχιερατικός θρόνος μεταφέρθηκε στο δεξί μέρος του σολέα, υποκαθιστώντας τον αυτοκρατορικό θρόνο.

Ο σολέας δεν είναι άβατο και εν πρέπει να ανάγεται σε τέτοιο. Αυτό δεν δηλώνει και την χωρίς λόγο ανάβαση οιουδήποτε σε αυτόν, τόσο κατά την τέλεση των ιερών ακολουθιών, όσο και μετά το πέρας τους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ευταξία στο ναό. Η άνοδος στο σολέα λαϊκών χωρίς να κατέχουν θέση διακονίας δεν είναι ωφέλιμη, όσο και αν θεωρείται ιδιαίτερα τιμητική, αφού διακρίνει τους πιστούς σε ποίμνιο δύο ταχυτήτων (επίσημοι και μη επίσημοι) και εισάγει διακρίσεις μεταξύ ομοιοβάθμων μελών της σύναξης. Η αποφυγή της ανόδου λαϊκών στο σολέα κατά την ώρα της ακολουθίας ή σε επίσημες τελετές είναι αποδοκιμαστέα, όταν ο εισερχόμενος δεν είναι ενεργό μέλος της σύναξης ή της Εκκλησίας εν γένει. 

Βιβλιογραφία

Αντουράκη Β. Γ., Χριστιανική Αρχαιολογία και Επιγραφική, τ. Α’: Αρχιτεκτονική και Επιγραφική, Αθήνα 20058. 

Καλλινίκου Κ. (Πρωτοπρ.), Ο Χριστιανικός Ναός και τα τελούμενα εν αυτώ, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1969⁵. 

Μακρή Γ. Σπ., «Σολέας», ΘΗΕ, 11 (1967), στ. 262-263. 

Μαυρόπουλου Δημ., Διερχόμενοι διά του ναού· Μαθήματα κατήχησης για ενηλίκους, εκδ. Δόμος, Αθήνα 2009.