Τελετουργικά θέματα (πστ΄) Η θυμίαση πριν τη Μεγάλη Είσοδο της Θείας Λειτουργίας! Από τον Λειτουργιολόγο Γεώργιο Ζαραβέλα!

Γεωργίου Ζαραβέλα

Θεολόγου

ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας - Λειτουργικής ΕΚΠΑ

Η θυμίαση συνιστά μία από τις κύριες μορφές προσφορών της σύναξης προς τον Κύριο. Το θυμίαμα είναι ένα από τα είδη, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και ο άρτος, ο οίνος, το νερό, το λάδι κ.λπ., που αφιερώνουν οι πιστοί προς το σημαίνον Πρόσωπο της ευχαριστιακής σύναξης, για τον Οποίο η μυσταγωγία τελείται. Μεταξύ των καιρών του θυμιάματος κατά τη Θεία Ευχαριστία είναι και εκείνος πριν από τη Μεγάλη Είσοδο, ενόσω ψάλλεται από τους χορούς των ψαλτών ο Χερουβικός Ύμνος.

Η σύγχρονη τυπική διάταξη του βυζαντινού τυπικού της λατρείας ορίζει την απόδοση του θυμιάματος από τον πρώτο της σύναξης, δηλαδή τον προεξάρχοντα αρχιερέα, ειδάλλως, ελλείψει εκείνου, από τον πρώτο των πρεσβυτέρων. Η παλαιά τάξη, όμως, η οποία διατηρείται έως σήμερα στο σλαβικό χριστιανισμό, ορίζει ως αρμόδιο για τη θυμίαση το διάκονο, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην πλειονότητα άλλων αγιαστικών τελετών και ακολουθιών. Ο διάκονος θυμιάζει, ενόσω ο προεστώς λέγει την ευχή του Χερουβικού. Η συχνή έλλειψη, όμως, διακόνου στην πλειονότητα των ευχαριστιακών συνάξεων, οδήγησε στην οικειοποίηση από τον πρεσβύτερο πολλών στοιχείων, τα οποία ανήκουν στο διάκονο, μεταξύ αυτών και η θυμίαση, η οποία αντί να λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα με την ανάγνωση της ευχής, τελείται στη συνέχεια της τελευταίας, ώστε να διαφυλαχθεί η τάξη και η ευπρέπεια.

Ο λειτουργός θυμιάζει πρώτα περιμετρικά την Αγία Τράπεζα, την πρόθεση και στη συνέχεια εξέρχεται από την Ωραία Πύλη, καταβαίνει τις αναβαθμίδες της και θυμιάζει πρώτα τον αρχιερατικό θρόνο, έπειτα τις δεσποτικές εικόνες του τέμπλου και ακολούθως όλο το ναό και το λαό, επιμέρους κάθε πιστό που μετέχει στο μυστήριο. Στη συνέχεια εισέρχεται στο Ιερό Βήμα, θυμιάζει πάλι την Αγία Τράπεζα περιμετρικά και τους παριστάμενους εντός αυτού συλλειτουργούς του.

Ο χρόνος κατά τον οποίο θα εξέλθει ο λειτουργός από το Ιερό Βήμα, ώστε να θυμιάσει, δεν είναι συγκεκριμένος. Υπάρχει άγραφη παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο θυμιάζων εξέρχεται, μόλις ο χορός ψάλλει τον στίχο του Χερουβικού Ύμνου «τη ζωοποιώ Τριάδι» και συγκεκριμένα τη λέξη «Τριάδι». Η θέση αυτή είναι σίγουρα μεταγενέστερη, δεδομένου ότι δεν υπάρχει καμία σχετική αναφορά στη χειρόγραφη παράδοση, αλλά ούτε και σε νεότερες εκδόσεις. Για να κατανοηθεί το ασύνδετο του χρόνου της θυμίασης με συγκεκριμένο σημείο του ύμνου, σημειώνονται τα ακόλουθα.

Ο Χερουβικός Ύμνος, σύμφωνα με την παλαιά παράδοση, ψαλλόταν όχι μία, αλλά τρεις φορές. Κατάλοιπο της τάξης αυτής αποτελεί η τριπλή απαγγελία του από τους συλλειτουργούντες κληρικούς, αφού ολοκληρωθεί η ανάγνωση της ευχής του Χερουβικού «Ουδείς άξιος» και πριν από την έναρξη της θυμίασης. Η πρακτική αυτή δεν ενισχύει την ανωτέρω θέση, αφού περιπλέκει και πολλαπλασιάζει τα πιθανά σημεία εξόδου του λειτουργού.

Η συνάφεια του Χερουβικού Ύμνου με τις κινήσεις του λειτουργού εξαρτώνται από τον τελευταίο. Ο Ύμνος είναι καλυπτήριος και γεμίζει το λειτουργικό κενό της προετοιμασίας του λειτουργού για τη Μεγάλη Είσοδο, δεδομένου ότι από την τελευταία εκφώνηση μέχρι την έξοδο των Τιμίων Δώρων μεσολαβούν διαδοχικές βαθμίδες ιερατικής προεργασίας, δηλαδή η ευχή του Χερουβικού, η θυμίαση του ναού και του λαού, η χερνιψία, υπαρκτή πλέον μόνο κατά την αρχιερατική Θεία Λειτουργία, η συγχώρεση και η ολοκλήρωση της προσκομιδής με την κάλυψη των Τιμίων Δώρων. Οι χοροί των ψαλτών, επομένως, προσαρμόζονται στην ανάγκη του προεστώτα της σύναξης, ώστε να προετοιμάσει τη Μεγάλη Είσοδο και όχι το αντίθετο, δηλαδή ο λειτουργός να εξαρτάται από τη δεινότητα ή τις ορέξεις των ψαλλόντων, αλλά πάντα σε συνεννόηση μεταξύ των συντελεστών της αναίμακτης ιερουργίας.

Η σημερινή πρακτική περί αδιόρατης κατάτμησης του Χερουβικού Ύμνου, σύμφωνα με τα ανωτέρω σημεία προετοιμασίας της εξόδου των Αγίων Δώρων, θα μπορούσε να περιλάβει τη θυμίαση από το λειτουργό, ενόσω ο χορός ψάλλει το στίχο «και τη ζωοποιώ….προσάδοντες». Η ευχή, αντίστοιχα, αναγιγνώσκεται κατά τη φράση «Οι τα Χερουβείμ μυστικώς εικονίζοντες», η χερνιψία (το πάλαι ποτέ), η συγχώρεση και η κάλυψη των Τιμίων Δώρων κατά το «πάσαν…μέριμναν», ενώ η έξοδος των Δώρων μετά το «Ως τον Βασιλέα».

Η ενδυμασία του λειτουργού, που προσφέρει το θυμίαμα, προκαλεί διχογνωμία. Ο πρεσβύτερος, είτε έγγαμος, είτε άγαμος, θυμιάζει με ακάλυπτη την κεφαλή. Το ίδιο ισχύει και για τον επίσκοπο, ο οποίος δεν φέρει επί κεφαλής την αρχιερατική μίτρα ή το επιρριπτάριο, αλλά ούτε και ωμοφόριο, δεδομένου ότι το απεκδύθηκε πριν τα βιβλικά αναγνώσματα και θα το επανενδυθεί στο τέλος της Μεγάλης Εισόδου, πριν να αναλάβει στα χέρια του τα προς καθαγιασμό Δώρα.

Βιβλιογραφία 
Νικολάου του Καβάσιλα, Ἑρμηνεία τῆς Θείας Λειτουργίας, PG 150, στ. 367-492Α. 

Παρασκευόπουλου Χ. Γ. Ερμηνευτική Επιστασία επί της Θείας Λειτουργίας, εκδοτικός οίκος Χαρ. και Ιω. Καγιάφα, Πάτραι 1958. 

Τρεμπέλα Παν. Ν., Αι Τρεις Λειτουργίαι κατά τους εν Αθήναις Κώδικας, εκδίδεται υπό της Μ. Πατριαρχικής Επιστημονικής Επιτροπής προς αναθεώρησιν και έκδοσιν των λειτουργικών βιβλίων, Αθήναι 1935. 

Φουνούλη Ιω. Μ., Απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας, τ. Γ’, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2002³.

Πηγή φωτογραφίας: www.inkefalonia.gr