Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (ρκστ΄) Το Αναστάσιμο Κοντάκιο τού Β΄ Ήχου! Του Θεολόγου και Πρωτοψάλτου Θεοδώρου Ρόκα

Θεοδώρου Ρόκα

Θεολόγου

υπ. Δρος Θεολογίας Ε.Κ.Π.Α.

"Ἀνέστης Σωτήρ, ἐκ τάφου Παντοδύναμε καὶ ᾍδης ἰδών, τὸ θαῦμα ἐξεπλήττετο, καὶ νεκροὶ ἀνίσταντο, καὶ ἡ κτίσις ἰδοῦσα συγχαίρει σοι, καὶ ὁ Ἀδάμ συναγάλλεται, καὶ κόσμος Σωτήρ μου ἀνυμνεῖ σε ἀεί".

Το παρόν Κοντάκιο του Όρθρου τη Κυριακής του β' ήχου μπορεί κάλλιστα να παραλληλιστεί με ένα από τα υμνογραφικά χωρία που απαντούν στην υμνολογία του όρθρου του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου. Το χωρίο αυτό δεν είναι άλλο από το: "ἀναπεσῶν κεκοίμησαι ὡς λέων, τὶς ἐγερεῖ σε βασιλεῦ; ἀλλ΄ἀνάστηθι αὐτεξουσίως". Το χωρίο αυτό έχει ως υπόβαθρο τους στίχους 8-12 του 49ου κεφαλαίου του βιβλίου της Γενέσεως. Στους αυτούς τους στίχους ο πατριάρχης Ιακώβ εξαγγέλει την προφητεία που αφορά το μέλλον της φυλής του Ιούδα, από την οποία θα προέλθει ο Μεσσίας και με αυτή την προφητεία προμηνύει την έλευση, το Πάθος και την Ανάσταση Του.

Σύμφωνα με τη διήγηση αυτή, ο πατριάρχης Ιακώβ, ενώ ζούσε τις τελευταίες στιγμές της ζωής του στην Αίγυπτο, όπου είχε μεταβεί για να συναντήσει το χαμένο του γιο Ιωσήφ (Γεν. 46,28-34) και προαισθανόμενος το θάνατό του, συγκέντρωσε τα παιδιά του (Γεν. 49,1-2) για να τους αποκαλύψει την μετέπειτα πορεία του καθενός, καθώς και την εξέλιξη των δώδεκα φυλών, των οποίων υπήρξαν πρόγονοι και γεννήτορες.

Αρχικά αφού «παραμερίστηκαν» ο Ρουβήν ο πρωτότοκος και οι δυο επόμενοι γιοι του Ιακώβ, Συμεών και Λευί (Γεν. 49,3-7), ήρθε η σειρά του τετάρτου γιου του Ιακώβ, του Ιούδα, για να δεχτεί την ευλογία του πατέρα του (Γεν. 49,8-12). Όμως ο Ιούδας δεν επρόκειτο να λάβει μια απλή ευλογία, αλλά μια πλούσια, η οποία προέλεγε το μέλλον της φυλής του δίνοντας της έτσι μια εξέχουσα θέση έναντι των υπολοίπων, διότι από τη φυλή αυτή επρόκειτο να προέλθει ο Μεσσίας Χριστός όπως πληροφορεί ο ευαγγελιστής Ματθαίος στον πρόλογο του Ευαγγελίου του (Ματθ. 1,1-17).

Αν όμως από τους στίχους της προφητείας αυτής απομονωθούν οι φράσεις 

» και «τὶς ἐγερεῖ αὐτὸν;» τότε παρατηρείται ότι, η προφητεία που αναφέρεται στον αναπεσόντα λέοντα προμηνύει το σωτήριο Πάθος του Κυρίου και τη ζωηφόρο Του Ανάσταση. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας Ωριγένη (P.G. 12,145), Κύριλλο Αλεξανδρείας (P.G. 69,353) και Ιωάννη Χρυσόστομο (P.G. 54,574), στη φράση του Ιακώβ «ἀναπεσών ἐκοιμήθης ὡς λέων καὶ ὡς σκύμνος» προαναγγέλλεται ο εκούσιος σταυρικός θάνατος και η θεόσωμος Ταφή του Κυρίου Ιησού Χριστού.

Ο πατριάρχης Ιακώβ στη χρήση της φράσης «ἀναπεσών ἐκοιμήθης ὡς λέων καὶ ὡς σκύμνος» εσκεμμένα χρησιμοποιεί την εικόνα του «λέοντος» και μάλιστα του «ἀναπεσόντος» και «κεκοιμημένου», διότι κανένας δεν τολμά να ξυπνήσει ένα λιοντάρι που κοιμάται. Στην προκειμένη περίπτωση, το λιοντάρι που κοιμάται δεν είναι ο Ιούδας, αλλά ο απόγονός του, ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, του οποίου το πανακήρατο σώμα μετά τη σταυρική του θυσία τοποθετήθηκε με ιδιαίτερη επιμέλεια μέσα στο θεοδόχο τάφο, όπου και παρέμεινε για τρις ημέρες. Κατά την παραμονή του Σώματος του Κυρίου στον τάφο ούτε η σήψη, ούτε η φθορά τόλμησε να το αγγίξει, όπως συμβαίνει με τα κοινά ανθρώπινα σώματα, το σώμα του Χριστού παρέμεινε άφθαρτο.

Η αφθαρτοποίηση αυτή οφείλεται φυσικά στο γεγονός ότι το σώμα του Χριστού ήταν ενωμένο με τη θεότητα του Υιού και Λόγου του Θεού «ἡ γὰρ σάρξ σου διαφθορὰν οὐκ εἶδε Δέσποτα» (Τροπάριο ε’ ωδής Όρθρου Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου). Ο θάνατος δεν θα μπορούσε να νικήσει τον Ιησού Χριστό επειδή ο Χριστός, ως Κύριος των πάντων και Κτίστης Θεός, ήταν πιο δυνατός από τον θάνατο («θανάτῳ θάνατον πατήσας»). Ο Διάβολος και ο Άδης θεώρησαν ότι ο θάνατος του Χριστού ήταν όπως ο θάνατος των κοινών ανθρώπων, όμως δεν υπολόγιζαν ότι το πλήγμα που είχαν επιφέρει εναντίον του όχι μόνο δεν ήταν θανατηφόρο αλλά συντέλεσε ώστε το θεώμενο σώμα του να αφυπνιστεί μέσω της Αναστάσεως. Έτσι λοιπόν, στην υμνολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ο Άδης παρουσιάζεται ως προσωποποιημένος, ομιλών και παραπο-νούμενος να λέει: «κατελύθη μου ἡ ἐξουσία˙ συνέφερέ μοι, εἰ τὸν ἐκ Μαρίας γεννηθέντα μὴ ὑπεδεξάμην˙ ἐδεξάμην θνητὸν ὥσπερ ἕνα τῶν θανόντων˙ ἐλθὼν γὰρ ἐπ΄ ἐμὲ, τὸ κράτος μου ἔλυσε˙ ψυχὰς ἃς κατεῖχον τὸ πριν, Θεὸς ὢν ἀνέστησε˙ τοῦτον δὲ κατέχειν, ὅλως οὐκ ἰσχύω» (Στιχηρά Ἰδιόμελα Ἐσπερινοῦ Ἁγίου καὶ Μεγάλου Σαββάτου).

Συνεχίζοντας, ο Ιακώβ, την εξαγγελία της προφητείας του αναφέρει: «τὶς ἐγερεῖ αὐτὸν;» («τὸν λέοντα;») δηλ. ποιος θα τολμήσει να ξυπνήσει το λιοντάρι που κοιμάται; Και σχολιάζει ο Θεοδώρητος Κύρου ότι όπως το λιοντάρι ακόμα και όταν κοιμάται είναι φοβερό και επικίνδυνο, έτσι και ο θάνατος του Δεσπότη Χριστού είναι φοβερός για τον θάνατο και τον Διάβολο (P.G. 80,216-217).

Αν και το ερώτημα του πατριάρχη Ιακώβ: «τὶς ἐγερεῖ αὐτὸν;» φαίνεται ότι παραμένει αναπάντητο, εντούτοις όμως ο υμνογράφος της ακολουθίας του Όρθρου του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου επαναλαμβάνει το ίδιο ερώτημα «τὶς ἐγερεῖ σε βασιλεῦ;» και παρέχει την απάντηση στο ερώτημα αυτό αναφέροντας: «ἀνάστηθι αὐτεξουσίως» (Στιχηρόν Ιδιόμελον των Αίνων του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου) συνηγορώντας με τον ιερό Χρυσόστομο που επισημάνει ότι ο Ιησούς Χριστός έχει εξουσία να παραδώσει την ψυχή του αλλά και να την ανακτήσει, δηλ. δεν θα χρειαστεί κάποιος να μεσολαβήσει για να τον αναστήσει (όπως συνέβη με την ανάσταση του Λαζάρου), αλλά θα αναστηθεί από μόνος του, επειδή ο ίδιος μπορεί και θέλει, δείχνοντας την δύναμη Του ως Θεός παντοδύναμος (P.G. 54,574).

Έτσι λοιπόν ο Σωτήρας Χριστός ως «ἀναπεσών λέων ἐκοιμήθη»* χωρίς να τολμήσει ούτε ο θάνατος, ούτε η φθορά, ούτε η σήψη να αγγίξει το πανακήρατο Σώμα Του, αλλά ούτε και Άδης να συμπεριλάβει την ψυχή Του και να την εντάξει στο βασίλειό του «οὐδὲ ἡ ψυχή σου εἰς ᾄδου ξενοπρεπῶς ἐγκαταλέλιπται» (τροπάριο ε’ ωδής, κανόνος Όρθρου Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου), διότι η ψυχή του Χριστού που κατήλθε μέχρι τα ταμεία του Άδου (τροπάριο η’ ωδής, του αυτού κανόνος) ήταν ενωμένη με την Θεότητα του Υιού και Λόγου του Θεού και «ἠγέρθη ἐκ τάφου τριήμερος καθώς προείρηκε ότι: καταλύσω τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισίν ἡμέραις οἰκοδομήσω αὐτὸν» (Μαρκ. 15,29).

Έτσι λοιπόν, ο ιερός Χρυσόστομος λαμβάνοντας αφορμή από το κοσμοσωτήριο γεγονός της εγέρσεως του Σωτήρος Χριστού αναφωνεί: «Ποῦ σου θάνατε τὸ κέντρον; ποῦ σου ᾍδη τὸ νῖκος; Ἀνέστη Χριστός, καὶ σὺ καταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστὸς καὶ πεπτώκασι δαίμονες. Ἀνέστη Χριστός, καὶ χαίρουσιν Ἄγγελοι. Ἀνέστη Χριστός, καὶ ζωὴ πολιτεύεται. Ἀνέστη Χριστός, καὶ νεκρὸς οὐδεὶς ἐπὶ μνήματος. Χριστὸς γὰρ ἐγερθείς ἐκ νεκρῶν ἀπαρχὴ τῶν κεκοιμημένων ἐγένετο. Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, Ἀμήν» (Ιωάννου Χρυσοστόμου P.G. 59,721).

* Από το λήμμα "λέων ο αναπεσών" του Θεοδώρου Ρόκα, υπ. δρος Θεολογίας, στη "Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια" τόμος 11, Στρατηγικές Εκδόσεις Ε.Π.Ε., Αθήνα 2014, σσ. 89 - 90.