Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (μδ΄) Το πέρας της Σαρακοστής στην υμνολογία της Στ' Εβδομάδας των Νηστειών και ο θεσμός της νηστείας

Το πέρας της Σαρακοστής στην υμνολογία της Στ' Εβδομάδας των Νηστειών 

και ο θεσμός της νηστείας

Θεοδώρου Ρόκα

Θεολόγου

Μ.Α. Ερμηνευτικής Θεολογίας

Παρασκευή Στ' των Νηστειών η ερχόμενη Παρασκευή, παραμονή της εορτής της αναστάσεως του δικαίου Λαζάρου του τετραημέρου και στην ακολουθία του εσπερινού, ο οποίος τελείται μαζί με την Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων ως πρώτο Ιδιόμελο θα ψαλλεί το ακόλουθο:

"Τὴν ψυχωφελῆ, πληρώσαντες Τεσσαρακοστήν, καὶ τὴν ἁγίαν ἑβδομάδα τοῦ Πάθους σου, αἰτοῦμεν κατιδεῖν Φιλάνθρωπε, τοῦ δοξάσαι ἐν αὐτῇ τὰ μεγαλεῖά σου, καὶ τήν ἄφατον δι΄ ημᾶς οἰκονομίαν σου, ὁμοφρόνως μελῳδοῦντες, Κύριε δόξα σοι".

Τι σημαίνει όμως η φράση "τὴν ψυχωφελῆ, πληρώσαντες Τεσσαρακοστήν"; Αν απαριθμήσουμε τις ημέρες από την Δευτέρα της Α' Εβδομάδας των Νηστειών, την Καθαρά δηλ. Δευτέρα, θα δούμε πως την ερχόμενη Παρασκευή συμπληρώνεται ακριβώς το χρονικό διάστημα των 40 ημερών της ψυχοφελούς νηστείας, εξ ου και Σαρακοστή. Το τέλος της Μεγάλης Σαρακοστής σηματοδοτεί την έναρξη της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας και την αντίστροφη παράλληλα μέτρηση για τον εορτασμό της μεγάλης εορτής της Αναστάσεως του Κυρίου. Τελειώνει δηλ. η Σαρακοστή και πορευόμαστε προς τον σκοπό του πνευματικού αγώνα όλων αυτών των ημερών που δεν είναι άλλος από τη μετοχή στο Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού ("καὶ τὴν ἁγίαν ἑβδομάδα τοῦ Πάθους σου, αἰτοῦμεν κατιδεῖν Φιλάνθρωπε, τοῦ δοξάσαι ἐν αὐτῇ τὰ μεγαλεῖά σου").

Τελειώνει η Σαρακοστή τελειώνει και η νηστεία, η οποία δυστυχώς έχει θεωρηθεί ως ένα είδους θρησκευτικής δίαιτας. Ο τρόπος εφαρμογής της νηστείας δεν είναι τυπολατρικός, όπως φρονούσαν οι Φαρισαίοι της εποχής του Χριστού, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την περίπτωση του Φαρισαίου από την περίφημη παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Η περίπτωση του Φαρισαίου αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τήρησης του Νόμου και εφαρμογής της νηστείας με τυπολατρικό καθαρά χαρακτήρα, ο οποίος τρόπος πολλές φορές προκαλούσε την αντίδραση των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, που καταφέρονταν όχι κατά της νηστείας ως θεσμού αλλά κατά του τρόπου εφαρμογής της, διότι ο τρόπος αυτός δεν ήταν ευάρεστος προς το Θεό.

Τον ορισμό της αληθινής νηστείας καθώς και τον τρόπο, με τον οποίο πρέπει να συμπεριφέρεται ο χριστιανός κατά την περίοδο της αποκαλύπτει ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός στη διήγηση του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου παραγγέλλοντας: "Ὅταν νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ" (Ματθ. 6,16-18).

Οι Πατέρες της Εκκλησίας, αναλύοντας το θεσμό της νηστείας, αναφέρουν πως η νηστεία αποτελεί το θεμέλιο λίθο της αρετής και νομοθετήθηκε για την καθαρότητα της ψυχής του ανθρώπου. Η Ορθόδοξος Εκκλησία έμεινε πιστή στην παράδοση της νηστείας αποβλέποντας φυσικά και στις υπόλοιπες αρετές που συνοδεύουν τη νηστεία ώστε να οδηγήσει τους πιστούς σε ένα ολοκληρωτικό άνοιγμα στη χάρη του Κυρίου Ιησού Χριστού ενώ περιμένουν την επάνοδό Του.

Μάλιστα η Εκκλησία θέλοντας να μεταδώσει το μήνυμα και το περιεχόμενο της αληθινής νηστείας και του τρόπου εφαρμογής της ψάλλει, κατά την Τετάρτη της Α’ Εβδομάδος των Νηστειών: "Νηστεύοντες ἀδελφοὶ σωματικῶς, νηστεύσωμεν καὶ πνευματικῶς, λύσωμεν πάντα σύνδεσμον ἀδικίας, διαρρήξωμεν στραγγαλιάς, βιαίων συναλλαγμάτων· πᾶσαν συγγραφήν ἄδικον διασπάσωμεν, δώσωμεν πεινῶσιν ἄρτον, καὶ πτωχοὺς ἀστέγους εἰσαγάγωμεν εἰς οἴκους, ἵνα λάβωμεν παρὰ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, τὸ μέγα ἔλεος".

Η αποχή του ανθρώπου όχι μόνο από ορισμένα είδη τροφών αλλά και από ποσότητες τροφής συμβάλλει στη χαλιναγώγηση των επιθυμιών και στην ενδυνάμωση του αγώνα κατά των παθών και της αμαρτίας. Όμως η νηστεία δεν περιορίζεται μόνο σε αποχή από τροφή, αλλά διευρύνεται σε γενικότερη πνευματική άσκηση, που πλαισιώνεται με την προσευχή, την καταπολέμηση των παθών, την καλλιέργεια της αρετής και την προσφορά ελεημοσύνης. Ο Ευσέβιος Καισαρείας προτρέπει τον νηστεύοντα να είναι ελεήμων και όχι άρπαγας διότι εάν νηστεύει και δεν παρέχει ελεημοσύνη στον πεινώντα τότε η νηστεία που τηρεί δεν έχει κανένα όφελος.

Ο Ιερός Χρυσόστομος συμπληρώνοντας το Μέγα Βασίλειο αναφέρει πως η νηστεία αποδιώκει τον κορεσμό της ακρασία, ανακαινίζει την καρδιά του ανθρώπου, καταστέλλει τις φλεγμονές του θυμού, καθαρίζει τις αισθήσεις της ψυχής και του σώματος, θεραπεύει τα τραύματα της ψυχής, ανακαινίζει την ψυχή από την αμαρτία, εκπορθεί τα πάθη, γαληνεύει τους λογισμούς και εισάγει στη ζωή του ανθρώπου το φόβο για το Θεό και προτρέπει τους νηστύοντες να συνδυάζουν τις αρετές της ελεημοσύνης και όλων όσων παραγγέλει ο Κύριος Ιησούς Χριστός στο Ευαγγέλιο της κρίσεως του κόσμου ώστε να ακούσουν τῆς μακαρίας φωνῆς ἐκείνης λεγούσης: "ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤλθετε πρός με. Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου" (Ματθ. 25,34-36).