Τελετουργικά θέματα (ξη΄) Η δυνατότητα μεταφοράς Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων! Από τον Λειτουργιολόγο Γεώργιο Ζαραβέλα!

Η δυνατότητα μεταφοράς Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων

Γεωργίου Ζαραβέλα

Θεολόγου

ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας - Λειτουργικής ΕΚΠΑ

Η αδυναμία τέλεσης τελείας Θείας Λειτουργίας κατά τις καθημερινές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής αποκλείει την τέλεση Προηγιασμένης σε πολλούς μη ενοριακούς ναούς, στους οποίους δεν είναι εφικτή η εξαγωγή Προηγιασμένων Δώρων κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας του προηγούμενου Σαββάτου ή Κυριακής. Ο σκόπελος αυτός επιλύεται από τους ιερείς με τη μεταφορά Προηγιασμένων Δώρων από τον κεντρικό ναό της ενορίας.

Η πράξη της μεταφοράς των Τιμίων Δώρων σε άλλον ναό, ώστε να τελεστεί η ακολουθία των Προηγιασμένων σε εκείνον, είναι ορθό να αποφεύγεται, αφού υπάρχει κοινή, εθιμική απαγόρευση. Τα αίτια της απαγόρευσης αυτής δεν είναι ξεκάθαρα. Η μεταφορά των Τιμίων Δώρων αποτελεί μία κίνηση ιδιαίτερα παράτολμη, αφού πρέπει να διαφυλαχθεί η ακεραιότητά τους και να εξασφαλισθεί, ότι δεν θα συμβεί τίποτα έκτροπο κατά τη μετακίνησή τους.

Η βάση της απαγόρευσης μεταφοράς των Προηγιασμένων πρέπει να αναζητηθεί στο λειτουργικό τυπικό των μονών, από τις οποίες ξεκίνησε η τέλεσή της. Ο εσπερινός τελείται καθημερινά στο καθολικό των μονών και όχι στα παρεκκλήσια. Η σύνδεση της Προηγιασμένης εξαρχής με την εσπερινή ακολουθία επηρέασε τον τόπο τέλεσης και της πρώτης, αφού τελείται και εκείνη στο ναό του καθολικού. Η συνήθεια αυτή δεν ανέδειξε το πρόβλημα της μεταφοράς των Προηγιασμένων. Η διάδοση των Προηγιασμένων από τη μοναστική τάξη στην ενοριακή λατρεία ακολούθησε το πρότυπο τέλεσής τους στις μονές, χωρίς να αποσυνδεθούν ποτέ από τον εσπερινό, ενώ διατηρήθηκε η τέλεσή τους στο ναό, όπου αυτά καθαγιάσθηκαν.

Η μεταφορά των Τιμίων Δώρων της Προηγιασμένης απαγορεύθηκε προς αποφυγή διάφορων έκτροπων. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται η ανεξέλεγκτη μεταφορά Προηγιασμένων Δώρων από ναό σε ναό ή ακόμα και σε οικίες, δεδομένου ότι δεν αποτελεί Θεία Λειτουργία, αλλά ακολουθία μετάληψης των Τιμίων Δώρων. Η εμπορευματοποίηση της Προηγιασμένης συνιστά έναν επιπλέον παράγοντα για τον αποκλεισμό της μεταφοράς της.

Η μεταφορά των Τιμίων Δώρων επιτρέπεται στη σύγχρονη λειτουργική ζωή μόνο για συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως η μετάληψη των ασθενών και των ανήμπορων να μεταβούν στο ναό για τη μετοχή στο μυστήριο. Η αρχέγονη λειτουργική παράδοση αποδεικνύει ότι η εκτός του ναού μεταφορά των Τιμίων Δώρων δεν συνιστά βεβήλωσή τους, αφού υπάρχουν μαρτυρίες για μεταφορά τους από τους διακόνους προς πιστούς, οι οποίοι απουσίαζαν από τη σύναξη. Τα καθαγιασμένα Τίμια Δώρα φυλάσσονταν στις οικίες, αλλά και στα κελιά των μοναχών, ώστε οι πιστοί να μεταλαμβάνουν καθημερινά.

Οι πρακτικές αυτές με την πάροδο των ετών, αλλά και την εμφάνιση ποικίλων προβλημάτων και περιστατικών (απόρριψη των Τιμίων Δώρων στο έδαφος, βρώση τους από ζώα, τρωκτικά κ.λπ.) οδήγησε την Εκκλησία στην αποκλειστική διαφύλαξη του ευχαριστιακού Σώματος και Αίματος στο ναό, τον ενοριακό ή το καθολικό της μονής. Με τον τρόπο αυτό διαφυλάσσεται η ιερότητα του μυστηρίου, περιφρουρείται η ακεραιτότητα των Τιμίων Δώρων και εξασφαλίζεται η ιεροπρεπής τέλεση της μετάληψης των Τιμίων Δώρων, χωρίς βεβήλωση και δυσάρεστες εκπλήξεις, οι οποίες ενέχουν ποικίλες κανονικές και πνευματικές προεκτάσεις.

Το επιχείρημα της μεταφοράς των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων σε άλλο ναό από εκείνον που καθαγιάσθηκαν, εξαιτίας της πανήγυρης παρεκκλησίου ή εξωκκλησιού, εφόσον η μνήμη του τιμώμενου αγίου συμπέσει με καθημερινή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι αδύναμο. Η πανήγυρη του ναού εκείνου μπορεί να μετατεθεί για το πλησιέστερο Σάββατο ή Κυριακή, όπως προκρίνουν οι ισχύουσες τυπικές διατάξεις. Στην περίπτωση αυτή αποφεύγεται η μεταφορά των Τιμίων Δώρων από ναό σε ναό, αλλά και η ριψοκίνδυνη διαφύλαξη των Προηγιασμένων σε παρεκκλήσιο, όπου τα μέτρα ασφάλειας δεν είναι ιδιαίτερα σχολαστικά. 

Βιβλιογραφία:

Βιολάκη Γ., Τυπικόν της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Σειρά: Εκκλησιαστική Βιβλιοθήκη, εκδ. Βασ. Δ. Σαλίβερου, Αθήναι χ.χ. 

Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου, Τυπικόν Εκκλησιαστικόν κατά ο ύφος της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Εν Κωνσταντινουπόλει 1838. 

Παπαγιάννη Κων., Σύστημα Τυπικού των ιερών ακολουθιών του όλου ενιαυτού, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2006.  

Φουντούλη Ιω. Μ., Απαντήσεις εις Λειτουργικάς Απορίας, τ. Α’, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2006⁶.

Πηγή Φωτογραφίας: http://www.panagiapalatiani.gr