Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (ριθ΄) Τα Δοξαστικά Θεοτοκία των Αποστίχων του Εσπερινού του Πλ. α΄ και Πλ. β΄ ΄Ήχου! Από τον Θεολόγο και Πρωτοψάλτη Θεόδωρο Ρόκα!

Θεοδώρου Ρόκα

Θεολόγου

υπ. Δρος Θεολογίας Ε.Κ.Π.Α.

 

 

Το Δοξαστικό - Θεοτοκίο των Αποστίχων του Εσπερινού του πλ. α' ήχου

Για διάφορους λόγους, την περασμένη εβδομάδα, δεν αναρτήσαμε την ερμηνεία του Δοξαστικού - Θεοτοκίου του εσπερινού του Σαββάτου της περιόδου του πλαγίου πρώτου (πλ. α') ήχου, γι΄ αυτό το λόγο παραθέτουμε μαζί με το ως άνω Θεοτοκίο του πλ. β', την ερμηνεία του "παραλειφθέντος". Το προς εξέταση Δοξαστικό - θεοτοκίο είναι το ακόλουθο:

"Ναὸς καὶ πύλη ὑπάρχεις, παλάτιον καὶ θρόνος τοῦ Βασιλέως, Παρθένε πάνσεμνε,  

δι' ἧς ὁ λυτρωτής μου Χριστὸς ὁ Κύριος, τοῖς ἐν σκότει καθεύδουσιν ἐπέφανεν,

Ἥλιος ὑπάρχων δικαιοσύνης, φωτίσαι θέλων οὓς ἔπλασε, κατ' εἰκόνα ἰδίαν χειρὶ τῇ ἑαυτοῦ. Διὸ Πανύμνητε, ὡς μητρικὴν παρρησίαν πρὸς αὐτὸν κεκτημένη, ἀδιαλείπτως πρέσβευε, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν".

Το ανωτέρω Δοξαστικό - Θεοτοκίο των αποστίχων του εσπερινού του Σαββάτου του πλαγίου πρώτου ήχου κάνει λόγο για το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, την οποία χαρακτηρίζει ως "ναό", "πύλη, "παλάτιο" και "θρόνο" του Βασιλέως Χριστού.
Γιατί όμως ο υμνωδός να κάνει χρήση αυτών των όρων που παραπέμπουν σε βασιλιά, βασίλειο και γενικότερα τη βασιλική εξουσία; Μα για να τονίσουν το βασιλικό αξίωμα του Κυρίου Ιησού Χριστού, το οποίο αποτελεί ένα από τα τρια αξιώματα που απαρτίζουν το τρισσόν αξίωμά Του, ήτοι το αρχιερατικό, το προφητικό και το βασιλικό.

Όντας λοιπόν και βασιλεύς ο Κύριος Ιησούς Χριστός ασφαλώς χρειάζεται το "παλάτι" και το "θρόνο" που εμπεριέχεται σε αυτό. Θρόνος λοιπόν και παλάτι του μόνου βασιλέως Χριστού δεν είναι άλλος από την Υπεραγία Θεοτόκο, για την οποία ο υμνογράφος των ΚΔ' Οίκων του Ακαθίστου Ύμνου αναφέρει: "χαῖρε ὅτι ὑπάρχεις βασιλέως καθέδρα, χαῖρε ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα".

Το Δοξαστικό - Θεοτοκίο των Αποστίχων του Εσπερινού του πλ. β' ήχου 

 

Στη σειρά τώρα της ερμηνείας των Δοξαστικών - Θεοτοκίων των Αποστίχων των Εσπερινών των Σαββάτων ακολουθεί το Θεοτοκίο του πλαγίου δευτέρου (πλ. β') ήχου

"Ὁ ποιητὴς καὶ λυτρωτής μου Πάναγνε, Χριστὸς ὁ Κύριος, ἐκ τῆς σῆς νηδύος προελθών, ἐμὲ ἐνδυσάμενος, τῆς πρῴην κατάρας, τὸν Ἀδὰμ ἠλευθέρωσε· διό σοι Πάναγνε, ὡς τοῦ Θεοῦ Μητρί τε καὶ Παρθένῳ ἀληθῶς, βοῶμεν ἀσιγήτως, τὸ Χαῖρε τοῦ Ἀγγέλου. Χαῖρε Δέσποινα, προστασία καὶ σκέπη, καὶ σωτηρία τῶν ψυχῶν ἡμῶν".

Στο ανωτέρω Θεοτοκίο ο υμνογράφος αναφέρει οτι ο ποιητής και λυτρωτής του προήλθε από την παναγία Μητέρα. Τι θέλει να πει με αυτό; Αφενός πως μέσω της Υπεραγίας Θεοτόκου ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού έλαβε την ανθρώπινη φύση και "ἐγένετο σάρξ" (Ιω. 1,18), αφετέρου πως ο σαρκωθείς δεν είναι άλλος από Εκείνον που έπλασε τον άνθρωπο.

Σχετικές πληροφορίες για τη δημιουργία του ανθρώπου αντλούμε από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου της Γενέσεως. Σύμφωνα με τη διήγηση: "Εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν, καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶν κτηνῶν καὶ πάσης τῆς γῆς καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ γῆς γῆς. Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν" (Γεν. 1,26-27).

Ο πανάγαθος, πάνσοφος και παντοδύναμος Θεός, ο οποίος δημιούργησε "ἐξ οὐκ ὄντων" τον κόσμο, με ιδιαίτερη επιμέλεια και φροντίδα δημιούργησε τον άνθρωπο. Ολοκληρώνοντας τη δημιουργία του κόσμου, ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο, τον οποίο τοποθετεί κορωνίδα της δημιουργίας, κυρίαρχο του κόσμου και εξουσιαστή των πάντων. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δημιουργήματα, τα οποία έφερε από την ανυπαρξία στην ύπαρξη με τη γνωστή προσταγή –"γενηθήτω", "βλαστησάτω", "ἐξαγαγέτω"- η δημιουργία του ανθρώπου έγινε με ιδιαίτερο προσωπικό τρόπο, όπως ματρυρείται στα δύο πρώτα κεφάλαια της Γενέσεως.

"Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν" στο στίχο αυτό του βιβλίου της Γενέσεως παρουσιάζεται η δημιουργία του ανθρώπου. Στο στίχο αυτό με τη χρήση του "ποιήσωμεν" υποδηλώνεται το τριαδικό δόγμα, παριστάνοντας μια θεία σύσκεψη για τη δημιουργία του ανθρώπου. Κατ΄ εἰκόνα καὶ καθ΄ ὁμοίωσιν. Οι όροι αυτοί καθορίζουν τον άνθρωπο στη μεγάλη του σχέση με το Θεό και τον ξεχωρίζουν από τα ζώα. Η έκφραση αυτή για τον άνθρωπο ως "εἰκόνα καὶ ὁμοίωση" υποθέτει αυτόν ως πρόσωπο λογικό, με θέληση και δύναμη. Η έκφραση μας προπαρασκευάζει ακόμη μια περισσότερο υψηλή αποκάλυψη, τη θέωση δια της θείας χάριτος. Το κατ΄ εικόνα Θεού αναφέρεται σε ολόκληρο τον άνθρωπο, όπως αυτός εξήλθε από τα χέρια του δημιουργού του.

Η εξέχουσα αυτή θέση του ανθρώπου βρίσκεται σε στενή συνάρτηση προς τον χρόνο της δημιουργίας του. Με αυτόν τον τρόπο, ο Θεός, δημιούργησε τον άνθρωπο τελευταίο στη σειρά των δημιουργημάτων, ως επιστέγασμα και κορωνίδα της επιγείου δημιουργίας του, ως το τιμιότερο των επιγείων δημιουργημάτων. Η Πατερική Παράδοση παρατηρεί ότι δεν πρέπει να αποτελεί απορία, έκπληξη και περιέργεια το γεγονός ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε τελευταίος. Αυτό δεν αποτελεί υποβιβασμό και υποτίμηση του ανθρώπου αλλά αντίθετα εξαίρετη τιμή. Πρώτα δηλαδή δημιουργήθηκαν και διευθετήθηκαν οι απαραίτητες προϋποθέσεις και υποδομές και κατόπιν εγκαταστάθηκε ο άρχων. Εύλογο είναι πρώτα να τοποθετούνται οι αρχόμενοι και έπειτα ο άρχων. Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ως ανακεφαλαίωση των του Θεού κτισμάτων γι΄αυτό και δημιουργήθηκε τελευταίος.