Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (ια’) «Η σπουδαία αλλά άγνωστη στους πολλούς Μονή της Καλορίτσας»

«Η σπουδαία αλλά άγνωστη στους πολλούς Μονή της Καλορίτσας»

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Στα νοτιοανατολικά του χωριού Σαγκρί και σε μικρή απόσταση από το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται η Ιερά Μονή της Παναγίας Καλορίτισσας ή Καλορίτσα, αφιερωμένη στη Σύναξη της Θεοτόκου. Ακολουθώντας το παλιό ανηφορικό μονοπάτι και μετά από ανάβαση διάρκειας τριάντα περίπου λεπτών, φτάνει ο επισκέπτης μπροστά στα ερείπια του μοναστηριού, του οποίου το χρόνο κατασκευής δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα (εικ. 1). 

Εικ. 1. Τα κτηριακά κατάλοιπα στην είσοδο του μοναστηριού

Για την επωνυμία της μονής έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες. Ο Αντώνιος Κατσουρός αναφέρει ότι ονομάστηκε έτσι από κάποιον Καλορείτην, κάποιον δηλαδή που καταγόταν από το Καλόν Όρος και που ίσως ήταν ο ιδρυτής ή ένας σπουδαίος ηγούμενός του. Πού ήταν όμως αυτό το Καλόν Όρος; Ο Κωνσταντίνος Άμαντος απαντάει ότι τρεις τόποι είναι γνωστοί από το Μεσαίωνα με αυτό το όνομα : α) Η περιοχή Αλαγία στην Παμφυλία της Μικράς Ασίας, β) μια περιοχή γύρω από την Προποντίδα και γ) ένα βουνό στην Κρήτη. Πιθανότατα κάποιος κάτοικος του Καλού Όρους ίδρυσε το μοναστήρι στη Νάξο ή ίσως η εικόνα της Παναγίας προερχόταν από εκεί. Αξίζει να επισημανθεί ότι στη Νάξο υπάρχει και δεύτερο τοπωνύμιο με την ονομασία Καλόν Όρος στα βόρεια του χωριού Εγκαρές, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται επίσης ναός αφιερωμένος στη Γέννηση του Χριστού. 

Εικ. 2 Η οπτική του καθολικού από το αίθριο της εισόδου

Φτάνοντας ο επισκέπτης στην είσοδο του μοναστηριού, αντικρίζει μια σύνθετη εικόνα κτηρίων και ερειπίων. Ο ναός βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο στα ανατολικά του συγκροτήματος και δεν είναι ορατός από την αρχή (εικ. 2). Εξωτερικά διασώζονται κατάλοιπα των κελιών, του φούρνου, της τρουλοσκεπούς τράπεζας και ορισμένες κινστέρνες όπου συγκεντρωνόταν το νερό της βροχής. Δυτικά της εισόδου βρίσκεται ένα αίθριο με τοξωτά ανοίγματα (εικ. 3, εικ. 4).

Εικ. 3 Άποψη των καταλοίπων του μοναστηριού

Εικ. 4 Η θέα απο την Καλορίτσα

Εικ. 5 Κάτοψη του σπηλαιώδους ναού

Το καθολικό, δηλαδή ο ναός του μοναστηριού, είναι ένα υπόγειο φυσικό σπήλαιο, στο οποίο έχουν γίνει ορισμένες μεταμορφώσεις ώστε να μετατραπεί σε εκκλησία (εικ. 5). Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι αυτός του ελεύθερου σταυρού. Στα ανατολικά είναι κτισμένη η ημικυκλική αψίδα όπου σώζεται το σύνθρονο και ο επισκοπικός θρόνος (εικ. 6). Οι πλαϊνοί τοίχοι του σπηλαίου έχουν δεχτεί ελάχιστες διαμορφώσεις. Στο σπήλαιο έχουν κατασκευαστεί δύο δίκογχα παρεκκλήσια, ένα στα βορειοδυτικά και ένα άλλο στα νοτιοδυτικά (εικ. 7). Τμήμα των εσωτερικών επιφανειών του μνημείου είναι επιχρισμένες. Το τέμπλο είχε παλαιότερα τη μορφή κτιστού υψηλού φράγματος με τοξωτά ανοίγματα. 

Εικ. 6. Άποψη του συνθρόνου και του επισκοπικού θρόνου

Εικ. 7  Το βορειοδυτικό παρεκκλήσιο

Το καθολικό έχει δεχτεί επανειλημμένες φάσεις τοιχογράφησης κατά τον 9ο, 10ο, 11ο και 13ο αιώνα (εικ. 8 εικ. 9). 

Εικ. 8 Η εικονογράφηση της κόγχης του ιερού

Εικ. 9 Η παράσταση της Αναλήψεως

Αν και η κατάσταση του μοναστηριακού συγκροτήματος της Καλορίτσας είναι ερειπιώδης, οι ευλαβείς ενορίτες του Δαμαριώνα και του Σαγκρίου λειτουργούν το καθολικό κάθε χρόνο στις 26 Δεκεμβρίου, ανήμερα της Συνάξεως της Υπεραγίας Θεοτόκου (εικ. 10). Εκεί μέσα στο σπηλαιώδη ναό οι προσκυνητές μεταφέρονται νοερά σε ένα άλλο σπήλαιο, αυτό της Βηθλεέμ, όπου γεννήθηκε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός και βιώνουν κατανυκτικά το γεγονός της θείας ενανθρωπίσεως. 

Εικ. 10. Από την πανήγυρη στις 26 Δεκεμβρίου 2013

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!

Υ.Γ. Το σημερινό άρθρο αφιερώνεται στους φίλους μου που επισκεφτήκαμε μαζί την Καλορίτσα το καλοκαίρι του 2013!