Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (κε΄) Το Αναστάσιμο Απολυτίκιο του Πλ. δ' ήχου!

Το Αναστάσιμο Απολυτίκιο του Πλ. δ' ήχου

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου

MΑ Ερμηνευτικής Θεολογίας

"Ἐξ ὕψους κατῆλθες ὁ εὔσπλαγχνος, ταφὴν καταδέξω τριήμερον, ἵνα ἡμᾶς ἐλευθερώσῃς τῶν παθῶν, Ἡ ζωὴ καὶ ἡ Ἀνάστασις ἡμῶν, Κύριε δόξα σοι".

Με την έναρξη της περιόδου του Πλαγίου του Τετάρτου ήχου κλείνει ο κύκλος των οκτώ εβδομάδων της Παρακλητικής, για να ξεκινήσει απ την αρχή μετά από μια εβδομάδα και ως αναστάσιμο απολυτίκιο ψάλλεται το ανωτέρω, στο οποίο μπορούμε να σταθούμε στη φράση "ταφὴν καταδέξω τριήμερον".

Τι σημαίνει "τριήμερος ταφή"; Σύμφωνα με τις διηγήσεις των ευαγγελιστών αφού ο ευσχήμων Ιωσήφ μαζί με τον Νικόδημο, τον κρυφό μαθητή του Κυρίου στο Συνέδριο των Ιουδαίων, κατέβασαν το πανακήρατο σώμα του Σταυρωθέντος Χριστού από το Σταυρό, το ενταφίασαν σε καινό μνημείο και τρις μέρες μετά την ταφή του σώματος, όπως όριζαν οι διατάξεις του Μωσαΐκού Νόμου, ήλθαν οι Μυροφόρες στον Τάφο του Κυρίου για να αλείψουν το σώμα του με μύρα και αντ΄ αυτού είδαν τη θύρα του μνημείου αποκεκυλισμένη και τον Τάφο άδειο διότι ο Κύριος Ιησούς Χριστός είχε αναστηθεί εκ των νεκρών.

Γιατί όμως ο υμνογράφος στέκεται τόσο πολύ στο "τριήμερο της ταφής" και το τονίζει ιδιαίτερα; Διότι σύμφωνα με τις αντιλήψεις και τις δοξασίες των Ιουδαίων της εποχής του Χριστού, όταν η ψυχή αποχωριζόταν από το σώμα περιστρεφόταν γύρω από αυτό για τρις ημέρες και κατά την τέταρτη ερχόταν ο άγγελος του θανάτου, και την παραλάμβανε. Έτσι βλέπουμε το Χριστό να ανασταίνει το φίλο του Λάζαρο την τέταρτη ημέρα από την εκδημία του. Είχε δηλ. νικήσει ο θάνατος την ανθρώπινη ψυχή, εν προκειμένω του Λαζάρου, και επενέβη ο ίδιος ο Θεός και κάλεσε το φίλο του από τον κόσμο των νεκρών. Αντίθετα βλέπουμε τον Ιησού Χριστό να ανίσταται εκ νεκρών προτού ακόμα προλάβει να συμπληρωθεί και παρέλθει το χρονικό διάστημα των τριών ημερών και επέλθει η τέταρτη ημέρα, επαληθεύοντας αυτό που ο ίδιος είχε επισημάνει προς του Φαρισαίους οτι: "δύναμαι καταλῦσαι τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ καὶ διὰ τριῶν ἡμερῶν οἰκοδομῆσαι αὐτὸν" (Ματθ. 26,61).

Όπως μας αναφέρει η διήγηση του κατά Ματθαίον ευαγγελίου οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι πείραζαν τον Ιησού Χριστό και του ζητούσαν να τους δείξει κάποιο σημείο, σύμφωνα με το οποίο θα τους πιστοποιούσε τη θεότητά του :"Τότε ἀπεκρίθησάν τινες τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων λέγοντες· Διδάσκαλε, θέλομεν ἀπὸ σοῦ σημεῖον ἰδεῖν. Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς· Γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰμὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. Ὥσπερ γὰρ ἐγένετο Ἰωνᾶς ὁ προφήτης ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας" (Ματθ. 12,38-40) 1. Τότε Εκείνος τους υπέδειξε το σημείο του Σταυρικού του θανάτου, προλέγοντας παράλληλα την τριήμερό Του ταφή και την Ανάστασή Του, σημείο το οποίο το συσχετίζει με την ιστορία του προφήτη Ιωνά και τον τύπο, τον οποίο προτυπώνει ο προφήτης, δηλ. τον κατ΄ εξοχήν τύπο της τριημέρου Ταφής και της Αναστάσεως του Χριστού σε ολόκληρη την Παλαιά Διαθήκη.

Ο Ιησούς Χριστός εκλαμβάνει την τριήμερη παραμονή του Ιωνά στην κοιλιά του κήτους και την εξέμεσή του απ΄ αυτό ως προτύπωση της τριήμερου ταφής και την Αναστάσεώς Του, διότι η Ανάστασή Του δεν έγινε μετά την πάροδο των τριών ημερών, δηλ. κατά την τέταρτη ημέρα, αλλά κατά τη διάρκεια της τρίτης ημέρας. Παρασκευή απέθανε στο Σταυρό και ετάφη, το Σάββατο παρέμεινε στον τάφο και κατά την Κυριακή ανέστη.

Η κοιλία του κήτους λοιπόν παρομοιάζεται με τον Άδη. Η δε παράσταση του Άδου είναι ευρέως διαδεδομένη στην Παλαιά Διαθήκη ως ο "τόπος τῶν νεκρῶν" και πολλές φορές παρουσιάζεται συνώνυμη με τους όρος "τάφος" και "θάνατος". Κατά τις αντιλήψεις του αρχαίου Ισραήλ ο "Άδης" είναι το αντίθετο του ουρανού και βρίσκεται στα βάθη της γης, όπου και τα θεμέλια των βουνών, γι αυτό και χαρακτηρίζεται ως "ο τόπος του σκοταδιού", "τόπος της σιγής", "τόπος της λήθης", "τόπος της καταστροφής". Η δε ζωή στον άδη αποτελεί συνέχεια της επίγειας ζωής και οι άνθρωποι φέρουν τα ίδια χαρακτηριστικά που είχαν όταν ζούσαν, αλλά σε σκιώδη πλέον μορφή. Σύμφωνα με τις παραπάνω αντιλήψεις ο άδης είναι ένας εκτεταμένος χώρος, που διαιρείται σε διαμερίσματα και παρουσιάζεται με πύλες που κλείνουν ερμητικά με αμπάρες ώστε να μην μπορεί κανείς να ξεφύγει από αυτόν.

Έτσι λοιπόν ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο συγγραφέας του κανόνα της Ακολουθίας του Όρθρου της Αγίας και Μεγάλης Κυριακής του Πάσχα, έχοντας ως υπόβαθρο την κατάποση του Ιωνά από το κήτος και κατόπιν την εξέμεσή του στη στεριά, στρέφεται προς τον Αναστάντα Χριστό και του απευθύνει τον ακόλουθο ύμνο: "Κατῆλθες ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς, καὶ συνέτριψας μοχλοὺς αἰωνίους, κατόχους πεπεδημένων Χριστέ, καὶ τριήμερος ὡς ἐκ κήτους Ἰωνᾶς, ἐξανέστης τοῦ τάφου" (Ειρμός στ΄ ωδής Κανόνος Όρθρου Αγίας και ΜΕγάλης Κυριακής του Πάσχα).

1  Το παρόν περιστατικό αναφέρεται και στη διήγηση του κατά Λουκάν Ευαγγελίου ("Ἡ γενεὰ αὕτη γενεὰ πονηρά ἐστι· σημεῖον ζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. Καθὼς γὰρ ἐγένετο Ἰωνᾶς σημεῖον τοῖς Νινευῒταις, οὕτως ἔσται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου τῇ γενεᾷ ταύτῃ σημεῖον") Λουκ. 11,29-30.