Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (κδ΄) Το Αναστάσιμο Απολυτίκιο του βαρέως ήχου

Το Αναστάσιμο Απολυτίκιο του βαρέως ήχου

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου

MΑ Ερμηνευτικής Θεολογίας

"Κατέλυσας τῷ Σταυρῷ σου τὸν θάνατον, ἠνέῳξας τῷ Λῃστῇ τὸν Παράδεισον, τῶν Μυροφόρων τὸν θρῆνον μετέβαλες, καὶ τοῖς σοῖς Ἀποστόλοις κηρύττειν ἐπέταξας, ὅτι ἀνέστης Χριστὲ ὁ Θεός, παρέχων τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος".

Με το ανωτέρω αναστάσιμο απολυτίκιο ο ιερός υμνωδός αποσκοπεί να καταδείξει με ποιο τρόπο έγινε η κατάλυση του θανάτου και αυτός ο τρόπος δεν είναι άλλος από το σταυρικό θάνατο του Κυρίου, όπου ο Χριστός Λυτρωτής ανήλθε εκουσίως στο Σταυρό.

Ο σταυρός. για την προ Χριστού εποχή, ήταν το σύμβολο της κατάρας και του θανάτου. Για ορισμένα εγκλήματα δεν αρκούσε η ποινή του θανάτου με τρόπο συνηθισμένο, αλλά χρειαζόταν κάτι πιο επώδυνο και ατιμωτικό. Έτσι θεσπίστηκε ο σταυρικός θάνατος, ο οποίος εξέφραζε και την οδύνη και την ατίμωση του σταυρωθέντος. Αρχικά ο σταυρός ήταν ο κορμός ενός δέντρου, πάνω στο οποίο έδεναν ή κάρφωναν τον κατάδικο και τον άφηναν να πεθάνει. Η στέρηση της ζωής ήταν κάτι το φρικτό και η ατίμωση του μελλοθάνατο ακόμα μεγαλύτερη. Το δε Δευτερονόμιο όριζε πως αν κάποιος διέπραττε αδίκημα, για το οποίο έπρεπε να τιμωρηθεί με θάνατο, έπρεπε να κρεμαστεί πάνω σε ξύλο και να πεθάνει πάνω σε αυτό ("Γέγραπται γαρ˙ ὅτι κεκατηραμένος ὑπὸ Θεοῦ πᾶς κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου" Δευτ. 21,23). Αυτός που πέθαινε πάνω στο ξύλο εθεωρείτο καταραμένος από το Θεό.

Όμως ήρθε η στιγμή όπου ο σταυρός από σύμβολο κατάρας και θανάτου έγινε σύμβολο νίκης κατά του θανάτου, σύμβολο δόξας και μεγαλείου. Ο σταυρός έχασε την ιδιότητα του εξευτελισμού, της αθλιότητας, της κατάρας και της ταπείνωσης και έγινε έκφραση αγιότητας, ευλογίας, τιμής, δόξας και μεγαλειότητας. Πώς όμως έγινε αυτή η ριζική αλλαγή, αυτό το θαύμα, αυτή η μεταβολή; Φυσικά με την ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού, όπου "ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο" (Ιωαν. 1,14) και τη σταύρωση του με την οποία "ἀπέθανε ὑπὲρ ἡμῶν" (Ρωμ. 5,8), "σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ" (Α' Κορ. 1,23), εξαγοράζοντας "ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα" (Γαλ. 3,13).

Ο διαχωρισμός αυτός πρέπει να εννοηθεί όχι μόνο χρονικά, δηλ. σε προ Χριστού εποχή όπου ο σταυρός αποτελούσε σύμβολο ατίμωσης και εξευτελισμού και σε εποχή μετά Χριστό όπου ο σταυρός αποτελεί σύμβολο νίκης, δόξας, αγιασμού και μεγαλειότητας, αλλά και τροπικά. Μόνο για όσους πίστεψαν στο Χριστό ο Σταυρός αποτελεί πηγή ζωής και αθανασίας, σύμβολο έκφρασης της απέραντης σοφίας, της δύναμης και αγάπης του Θεού. 

Ο Σταυρός του Χριστού, όπως πολύ όμορφα αναφέρει η εκκλησιαστική υμνολογία αποτελεί "ζωὴ καὶ ἀνάσταση", "νίκην κατὰ τοῦ ᾍδου", "ὄπλον κατὰ τοῦ Διαβόλου", διότι με τον Σταυρό ο Χριστός "ἔδησε τὸν Ἅδην, ὡς Θεὸς παντοδύναμος, καὶ νεκροὺς συνανέστησε, καὶ πύλας τοῦ ᾍδου συνέτριψε, καὶ κράτος τοῦ θανάτου καθεῖλε ὡς Θεός". Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης παρατηρεί ότι: "εἰ μὴ σταυρὸς, οὐκ ἄν ὁ Χριστὸς ἐπὶ τῆς γῆς. Εἰ μὴ σταυρὸς, οὺκ ἄν ἡ ζωὴ τῷ ξύλῳ προσήλωτο, εἰ μὴ σταυρὸς, οὐκ ἄν ἐπεπάτητο θάνατος, οὐκ ἐσκύλεντο ᾅδης, οὺχ ὁ πικρὸς ὅφις ἐνενέκρωτο. Διὰ τοῦτο μέγα τι χρῆμα καὶ τίμιον ὁ σταυρὸς".

Ο Σταυρός χαρακτηρίζεται από την πατερική θεολογία ως "ξύλον ζωής αιωνίου", "ξύλον σωτηρίας", "ξύλον ζωής", "ξύλον αφθαρσίας", "φυτόν αναστάσεως", "ξύλον ζωηφόρον και ζωοποιόν". Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξάνδρειας χαρακτηρίζει το Σταυρό του Κυρίου ως "φυτόν αθανασίας" από το οποίο ανέβλυσε το πόμα της ζωής. Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς δίκαια οι Πατέρες της Εκκλησίας δέχτηκαν ότι η πρώτη προτύπωση του Σταυρού στην Παλαιά Διαθήκη βρίσκεται μέσα στον παράδεισο της τρυφής, στον οποίο ο Θεός "φύτεψε" το δένδρο της ζωής ώστε να παρέχει στον άνθρωπο ζωή και αθανασία.

Ο Σταυρός και η Ανάσταση του Χριστού, άνοιξαν το δρόμο προς τον Παράδεισο και κατήργησαν τη φλογίνη ρομφαία, η οποία εμπόδιζε το δρόμο προς το ξύλο της ζωής ("καὶ ἔταξε τὰ Χερουβὶμ καὶ τὴν φλογίνην ρομφαίαν τὴν στρεφομένην φυλάσσειν τὴν ὁδὸν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς " Γεν.3,24): "Οὐκέτι φλογίνη ῥομφαία φυλάττει τὴν πύλην τῆς Ἐδέμ· αὐτῇ γὰρ ἐπῆλθε παράδοξος σβέσις τὸ ξύλον τοῦ Σταυροῦ, θανάτου τὸ κέντρον, καὶ ᾍδου τὸ νῖκος ἐλήλαται, ἐπέστης δὲ Σωτήρ μου βοῶν τοῖς ἐν ᾍδῃ· Εἰσάγεσθε πάλιν εἰς τὸν Παράδεισον" (Κοντάκιο της εορτής της Σταυροπροσκυνήσεως).