Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (κα΄) «Η εμβληματική Ιερά Μονή Φωτοδότη Χριστού στο Δανακό»

«Η εμβληματική Ιερά Μονή Φωτοδότη Χριστού στο Δανακό»

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Η Ιερά Μονή Φωτοδότη Χριστού στο Δανακό

Το μοναστήρι του Φωτοδότη Χριστού είναι ένα από τα αρχαιότερα της Νάξου, χτισμένο σε μια περίοπτη περιοχή κατάφυτη από αιωνόβιες βελανιδιές. Βρίσκεται λίγο πιο πάνω από το χωριό Δανακός και σε υψόμετρο 480 μέτρων από τη θάλασσα. Ανατολικά απλώνεται η θάλασσα της Μουτσούνας και τα Λυγαρίδια και μπορεί κανείς να διακρίνει με ευκολία τα νησάκια Μάκαρες και τη Δονούσα (εικ. 1). 

Εικ. 1  Το μοναστήρι και η θέα προς τη θάλασσα

Σύμφωνα με την παράδοση, η οποία περνάει από γενιά σε γενιά, στη θάλασσα της Μουτσούνας έπλεε πριν από πολλούς αιώνες κάποια βασίλισσα του Βυζαντίου – ίσως η Ειρήνη η Κομνηνή. Επειδή είχε ξεσπάσει μεγάλη θαλασσοταραχή, η βασίλισσα παρακαλούσε θερμά το Χριστό να τους σώσει και υποσχέθηκε ότι εάν σωθούν, όπου δει το πρώτο φως, εκεί θα κτίσει ένα μοναστήρι. Αφού η βασίλισσα σώθηκε από την τρικυμία και βγήκε στη στεριά αντίκρισε το πρώτο φως εκεί όπου στη συνέχεια έκτισε το μοναστήρι, το οποίο και αφιέρωσε στο Φωτοδότη Χριστό. 

Εικ. 2 Η βορειοανατολική όψη του μνημείου

Ας προχωρήσουμε τώρα στην περιγραφή του μοναδικού αυτού μνημείου. Πρόκειται για ένα πυργομονάστηρο, που είναι χαρακτηριστικός τύπος οχυρωμένου ναξιώτικου μοναστηριού (όπως η μονή Φανερωμένης, η μονή Υψηλοτέρας, το μοναστήρι του Αγίου Χρυσοστόμου, το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού και το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου). Έχει ύψος περίπου 15 μέτρα και καλύπτει συνολική έκταση 900 τ.μ. Διακρίνουμε ισόγειο, πρώτο και δεύτερο όροφο (εικ. 2). Το καθολικό - που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος - ήταν αρχικά μια παλαιοχριστιανική κιονοστήρικτη βασιλική. Αργότερα λόγω στατικών προβλημάτων μετατράπηκε σε ιδιότυπο τρουλαίο τετρακιόνιο με νάρθηκα ναό και προστέθηκε πάνω σε αυτόν ο πρώτος και ο δεύτερος όροφος. Κατά τους μέσους βυζαντινούς χρόνους προστέθηκε στο καθολικό καμαροσκεπές παρεκκλήσιο αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο (εικ. 3). Σήμερα η μονή έχει τη μορφή πύργου ενισχυμένου αμφίπλευρα από βαριές αντηρίδες (εικ. 4).

Εικ. 3. Το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου εσωτερικά

Εικ. 4. Η ανατολική όψη του μοναστηριου
οπου διακρίνονται οι ενισχυτικές αντηρίδες

Ο τρούλος στηρίζεται σε τέσσερις μαρμάρινους κίονες. Στο Ιερό υπάρχουν τρεις Άγιες Τράπεζες, μία για κάθε κλίτος. Η κεντρική είναι η μεγαλύτερη και διατηρεί σύνθρονο. Το τέμπλο είναι μαρμάρινο, όπως και το δάπεδο. Στην οροφή διακρίνονται καταπακτές επικοινωνίας. Επίσης, στα βόρεια του κυρίως ναού υπάρχουν δύο μικρά δωμάτια. Πιθανότατα πρόκειται για μια δεξαμενή και μία κρύπτη (εικ. 5). 

Εικ. 5. Η ανατολική όψη του καθολικού εσωτερικά

Όσον αφορά τις τοιχογραφίες και τα γλυπτά του ναού αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Έχουν αποκαλυφθεί ανεικονικές τοιχογραφίες της εικονομαχικής περιόδου που χρονολογούνται στον 9ο αιώνα. Αυτές εντοπίστηκαν πίσω από την Αγία Τράπεζα του κεντρικού κλίτους. Λείψανα τοιχογραφιών διακρίνονται και στο βόρειο τοίχο του νάρθηκα (εικ. 6 ). Το ολομάρμαρο τέμπλο, ανακαινισμένο το 1718, φέρει θαυμάσια ανάγλυφα σκαλίσματα και παραστάσεις ζώων. Ολόκληρο είχε χρώματα από κηρομαστίχη, τα οποία διασώζονται σε μερικά σημεία μέχρι σήμερα. Η τεχνική της κηρομαστίχης είναι σπανιότατη στον ελλαδικό χώρο (εικ. 7 ). 

Εικ. 6. Η ανεικονική τοιχογραφία
πίσω από την Αγία Τράπεζα

Εικ. 7. Μέρος του αναγλύφου του τέμπλου με παράσταση ζώων

Στον πρώτο όροφο οδηγούμαστε με μια εξωτερική κτιστή σκάλα. Εκεί βρίσκεται η τράπεζα του μοναστηριού, το αρχονταρίκι και οι αποθήκες. Περιμετρικά στο δεύτερο όροφο διακρίνονται διώροφα κελιά, εσωτερικές κτιστές σκάλες, αποχωρητήρια, υδρορροές, πολεμίστρες, επάλξεις και οι βάσεις δίλοβου καμπαναριού (εικ. 8 ).

Εικ. 8 Άποψη του τρούλου
και της εσωτερικής αυλής στον όροφο

Τα κτηριακά απομεινάρια που βρίσκονται εντός του περιβόλου της μονής αποδεικνύουν την παρουσία μοναχών δραστήριων. Τα κατάλοιπα αυτά ανήκουν σε παλαιό ελαιοτριβείο και σε πατητήρι. Στο πίσω μέρος του μοναστηριού βρέθηκε ότι υπήρχε φούρνος στον οποίον οι πατέρες έψηναν κεραμικά σκεύη (εικ. 9). 

Εικ. 9 Άποψη του περιβόλου και της πύλης εισόδου στο μοναστήρι

Η μονή Φωτοδότη ανακαινίστηκε την περίοδο 2000-2006 και σήμερα βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου, όπου πλήθος κόσμου συρρέει για να προσκυνήσει και να προσευχηθεί. 

Η ιστορία του μοναστηριού, το μνημειακό του κάλλος σε συνδυασμό με την καταπράσινη περιοχή και τη θέα στο πέλαγος, αποτελεί αδιαμφισβήτητα για τον επισκέπτη μια μοναδική εμπειρία που δε θα λησμονήσει ποτέ. 

Πηγές:
Αρχικής Εικόνας ΕΔΩ, Εικόνας 1 ΕΔΩ, Εικόνας 3 Μαρία Καραμπάτση, Εικόνας 4 ΕΔΩ