Ζητήματα Τυπικού! Το "Άγιος Κύριος" του Εξαποστειλαρίου, υπό π. Γεωργίου Ρήγα

Το "Άγιος Κύριος" του Εξαποστειλαρίου

Οικονόμου

π. Γεωργίου Α. Ρήγα

(1884 - +1960)

Ὅλως παραδόξως τό νέον τῆς Μεγ. Ἐκκλησίας Τυπικόν ὁρίζει ἐν τῇ Προθεωρία Παρ. 30, ὅτι "τό Ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν λέγεται πάντοτε δίς, ὁσάκις ἄν ἕπηται Ἐξαποστειλάριον, εἶτα λέγεται ὁ στίχος "Ὑψούτε Κύριον..." καί ἄρχεται τό Ἐξαποστειλάριον, λέγεται δέ τρίς τό "Ἅγιος Κύριος..." τῇ Κυριακῇ τῶν Βαΐων καί τῷ Μεγ. Σαββάτῳ, διότι κεῖται ἀντί Ἐξαποστειλαρίου". 

Ἡ τοιαύτη καινοφανής διάταξις τοῦ νέου Τυπικοῦ ἀντίκειται καί εἰς τήν ἔκπαλαι συνήθειαν, καθ΄ἥν τό "Ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ἡμων" ἐψάλλετο ἀείποτε τρίς, εἴτε εἵπετο μετ' αὐτό Ἐξαποστειλάριον, εἴτε μή, ἀλλά καί τρίς σημειοῦται ρητῶς νά ψάλληται τοῦτο πρό ἐκάστου ἀναστασίμου Ἐξαποστειλαρίου καί ἐν τῇ μικρᾷ Ὀκτωήχῳ (οὐχί τῇ Παρακλητικῇ) -τῷ τόσον γνωστῷ μέχρι τέλους καί τοῦ παρελθόντος αἰώνος βιβλίῳ ὑπό τό ὄνομα Φτωήχι -προσέτι δέ καί ἐν αὐτῷ τῷ Πεντηκοσταρίῳ κατά τάς Κυριακάς τοῦ Θωμᾶ, τῶν Μυροφόρων κλπ. μέχρι καί τῆς τῶν Ἁγίων Πατέρων. Τρίς δέ ἐψάλλετο τοῦτο, πρίν ἤ ἐκδοθῇ τό νέον τοῦ Βιολάκη Τυπικόν, ὡς καταφαίνεται ἐκ τῷν πλαιοτέρων μουσικῶν Ἀναστασιματαρίων (Ζ. Ζαφειροπούλου καί βραδύτερον καί τοῦ Α. Τσικνοπούλου), ἔνθα εἶναι τονισμένον ἐκ τρίτου.

Ἄλλωστε τό Ἅγιος Κύριος προψαλλόμενον τῶν Ἐξαποστειλαρίων ἐπέχει θέσιν Προκειμένου, ἀκολουθούμενον καί ὑπό τοῦ στίχου αὐτοῦ. Πᾶν δέ Προκείμενον, εἴτε Ἑσπερινοῦ, εἴτε ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου, ἐκ τρίτου ψάλλεται, ὁ δέ στίχος αὐτοῦ ἅπαξ. Οὕτως ἄρα δέον νά ψάλληται καί τό Ἅγιος Κύριος ἐκ τρίτου, καί ὁ στίχος αὐτοῦ Ὑψοῦτε Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν ἅπαξ.

Διά τήν Κυριακήν τῷν Βαΐων καί τό Μέγα Σάββατον, ὅτε ψάλλεται τό Ἅγίος Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν ἄνευ Ἐξαποστειλαρίου, ὁρίζει τό νέον Τυπικόν νά ψάλληται τοῦτο μόνο ἐκ τρίτου, ἄνευ τοῦ στίχου Ὑψοῦτε Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν. Ἀλλά καί ἡ διάταξις αὕτη δέν εἶναι ὀρθή, καθόσον ὅπως πᾶν Προκείμενον ἀκολουθεῖται πάντοτε ὑπό τοῦ στίχου αὐτοῦ ὁποτεδήποτε ψαλλόμενον ἤ καί ἀναγινωσκόμενον, οὕτως ἀπαραιτήτως δέν πρέπει νά παραλευφθῇ καί ὁ στίχος Ὑψοῦτε Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν, ἐφ' ὅσον τό Ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν ἐπέχει, ὡς καί ἀνωτέρω ἐλέχθη, θέσιν Προκειμένου. 

Εἶναι ἀληθές ὅτι ἐν τῷ Τριωδίῳ κεῖται ἡ διάταξις, εἰς μέν τήν Κυριακήν τῶν Βαΐων "Ἐξαποστειλάριον Ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν, ψαλλόμενον τό αὐτό καί μόνον ἐκ γ΄" εἰς δέ τό Μέγα Σάββατον "Ἐξαποστειλάριον Ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν. Τοπυτο λέγεται ἐκ γ΄ μόνον καί οὐδέν ἄλλο". Μέ τάς αὐτάς περίπου λέξεις ἐπαναλαμβάνεται ἡ διάταξις αὕτη καί ἐν τῷ Τυπικῷ τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγ. Σάββα. Ἀλλ' ὅμως μετά πεποιθήσεως φρονῶ, ὅτι διά τῶν διατάξεων τούτων καθορίζεται ὅτι δέον νά ψαλῆ μόνον τό Προκείμενον τῶν ἐξαποστειλαρίων, δηλ. τό Ἅγιος Κύριος ὡς συνήθως ψάλλεται, ἤτοι ἐκ γ΄ μετά τοῦ στίχου αὐτού. Αἱ δε φράσεις "τό αὐτό καί μόνον ἐκ γ΄" -"τοῦτο ἐκ γ΄ μόνον καί οὐδέν ἀλλο" τονίζουσι τήν διά τάς δύο αὐτάς ἡμέρας ἐξαιρετικήν πείπτωσιν, ὄτι τ.ἔ. μετά τό Ἅγιος Κύριος δέν θά ψαλῆ ἐν συνεχεία ἄλλο Ἔξαποστειλάριον, ὅπως συνήθως ψάλλεται εἰς πάσας τάς λοιπάς τοῦ ἔτους Κυριακάς, ὄχι ὅμως ὅτι καί δέον νά παραλειφθῇ καί ὁ συνήθης στίχος τοῦ Ἁγιος Κύριος, δηλ. τό Ὑψοῦτε Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν.

Τόν ἰσχυρισμόν μου αὐτόν ἐνισχύει καί ἡ κατά τήν Κυριακήν τῶν Βαΐων παραγγελία τοῦ Τυπικοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγ. Σάββα (κεφ λζ΄) "Ἅγιος Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν, ἐκ τρίτου, εἰς τόν ἦχον τοῦ ὕφους τῆς Ὀκτωήχου", ἤτοι ὡς συνήθως ψάλλεται εἰς τάς Κυριακάς, ἄρα καί μετά τοῦ στἰχου αὐτοῦ. Ἐξ' ἄλλου - ἐξαιρέσει τῆς μικρᾶς Ὁκτωήχου (Φτωήχι) - τά λοιπά Λειοτουργικά βιβλία [Πεντηκοστάριον, παλαιόν Τυπικόν (κεφ. β΄)] ὁσάκις παραγγέλουσι νά ψαλῇ τό Ἅγιος Κύριος εἰς τάς Κυριακάς, οὐδαμοῦ μνημονεύουσι καί τοῦ στίχου αὐτοῦ. Τοῦτο ὅμως δέν σημαίνει ὅτι ὁ στίχος δέν πρέπει να ψαλῇ, ἀλλά, ὡς αὐτονόητον και γνωστόν, ὅτι δέον εἰς τό Ἅγιος Κύριος νά ἀκολουθήση καί ὁ στίχος αὐτοῦ, παραλείπεται ἡ διευκρίνισις τῆς λεπτομερείας ταύτης.

Κατά ταῦτα καί κατά τάς δύο ταύτας ἡμέρας (Βαΐων καί Μεγ. Σαββάτου), ἀφοῦ ψαλῇ τό Ἅγιος Κύριος ἐκ τρίτου, πρέπει νά ἀκολουθήσῃ ἐν συνεχεία καί ὁλόκληρος ὁ στίχος Ὑψοῦτε Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν.