«Το καθολικό της Μονής της Παναγίας Κριτόματης στις Μέλανες»
Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου
 |
| Ο Ιερός Ναός Παναγίας Κριτόματης Μελάνων |
Λίγο έξω από τις Μέλανες, σε πλαγιά ανάμεσα σε ελιές και κυπαρίσσια υψώνεται το γραφικό ξωκλήσι της Παναγίας Κριτόματης. Το ταπεινό εκκλησάκι της Παναγίας που πανηγυρίζει το Δεκαπενταύγουστο αποτελούσε κάποτε καθολικό μοναστηριού και ένα από τα πλουσιότερα μετόχια της Χοζοβιώτισσας της Αμοργού.
 |
| Εικ. 1 η νότια πλευρά του ναού η οποία στηρίζεται σε αντηρίδα |
Ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου συνεπτυγμένου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο. Κάτω από τα ασβεστώματα έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη ζωγραφικού στρώματος των βυζαντινών χρόνων. (εικ. 1 Η νότια πλευρά του ναού η οποία στηρίζεται σε αντηρίδα) (εικ. 2 Η ανατολική πλευρά του ναού εσωτερικά) (εικ. 3 Η βόρεια πλευρά του ναού εσωτερικά) (εικ. 4 Ο επιτάφιος της Παναγίας).
 |
| Εικ. 2 Η ανατολική πλευρά του ναού εσωτερικά |
 |
| Εικ. 3 Η βόρεια πλευρά του ναού εσωτερίκα |
 |
| Εικ. 4 Ο επιτάφιος της Παναγίας |
Στον περιβάλλοντα χώρο υφίστανται ερείπια κελιών (εικ. 5 – 6 Η αυλή της εκκλησίας με καμάρες και δέντρα).
 |
| Εικ. 5 |
 |
| Εικ. 6 |
Η ιστορία του ναού χάνεται πολύ μακριά στο παρελθόν. Δε γνωρίζουμε πότε ακριβώς κτίστηκε. Ο αρχαιολόγος Γεώργιος Μαστορόπουλος τη χρονολογεί στον 11ο με 12ο αιώνα. Η παλαιότερη όμως χρονολογημένη αναφορά της γίνεται σε ένα έγγραφο της 3ης Απριλίου του 1626, όπου οι άρχοντες Χρουσάκης Κορονέλλος και Νικόλαος Ντε Μαρί διαχωρίζουν και μοιράζουν το φέουδο των Μελάνων.
Το έτος 1662 η Κριτόματη παραδόθηκε από τη Μονή Χοζοβιώτισσας στον Παριανό ιερομόναχο Γρηγόριο Χρυσανθόπουλο για να την αναστήσει και να την ανακαινίσει. Στο διάβα του χρόνου μόνασαν εκεί και άλλοι μοναχοί, ορισμένων από τους οποίους τα ονόματα διασώθηκαν. Αυτά είναι : του μοναχού Ησαΐα (1713), του Νεοφύτου (1797), του Ματθαίου (1809), του Μακαρίου Καπαρέλη (1814), του Κοσμά, του Σαμουήλ Λυκαρέτου (1828) και του Καλλίνικου Στεφανίδη (1835). Από το 1835 η Κριτόματη φαίνεται να περιέχεται στη δικαιοδοσία του Δεσπότη της Νάξου.
Για την επωνυμία της Κριτόματης έχουν δοθεί διαφορετικές ερμηνείες. Το όνομά της είναι σύνθετο από τις λέξεις κριτής και όμμα (=μάτι). Μια πρώτη εκδοχή θα μπορούσε να σημαίνει Εκείνη που έχει όμματα κριτού, Εκείνη που κρίνει, που δικάζει με τα μάτια της. Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι στη Νάξο υπάρχει η αντίληψη ότι η Παναγία δεν ασκεί μόνο χρέη μεσίτριας αλλά και κριτή, όπως ο Θεός και μάλιστα ότι είναι τιμωρός των παραβατών του ηθικού νόμου κι ότι στο παρελθόν – όταν κάποιος κατηγορείτο άδικα για ζωοκλοπή, μπορούσε να αποδείξει την αθωότητά του με όρκο που έδινε μέσα στην εκκλησία και μπροστά στην εικόνα της Παναγίας – θα παραδεχτούμε ότι η ερμηνεία αυτή δεν είναι απίθανο να ευσταθεί.
Ίσως όμως είναι δυνατή και άλλη εξήγηση. Γνωστό είναι ότι, σε πολλά μέρη υπάρχουν επωνυμίες της Παναγίας σχετικές με τη διαμόρφωση των ματιών της από τον αγιογράφο. Έτσι υπάρχει η Παναγία η Μαυρομμάτα, η Μεγαλομάτα, η Καλομμάτα κλπ. Ο ζωγραφικός τύπος της Παναγίας με τα μάτια μεγάλα και ανοιχτά ώστε να παρουσιάζουν μεγάλη προς τα έξω κυρτότητα, μας οδηγεί να υποθέσουμε ότι αυτή η ναξιακή επωνυμία – που ίσως είναι πολύ παλαιά – προήλθε από την εικόνα της στην οποία, τα μάτια της Παναγίας παρουσιάζονται κυρτά. Αρχικά βέβαια θα την είπαν Παναγία η Κυρτόματη, έπειτα με μετάθεση του ρ – πολύ συχνή στη νέα ελληνική – έγινε Κρυτόματη. Να σημειωθεί εδώ πως η σωζόμενη εικόνα της Παναγίας, η οποία ανεπίγραφη και αχρονολόγητη, την αποδίδει με μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια.
Οι κάτοικοι της περιοχής ευλαβούνται πολύ την Παναγία την Κριτόματη, την θεωρούν προστάτιδα του χωριού τους κι έχουν κάθε λόγο αφού η εικόνα της εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να θαυματουργεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλιο Ιστολογίου
Οι απόψεις που εκφράζονται, απηχούν την προσωπική γνώμη του εκάστοτε γράφοντος.
Γράψτε το σχόλιό σας και απλά περιμένετε λίγες ώρες μέχρι να το δείτε δημοσιευμένο.
Σχόλια που τηρούν στοιχειώδη κανόνες ευπρέπειας είναι αυτονόητο ότι αποτελούν αφορμή διαλόγου και ουδέποτε θα λογοκριθούν.
Δεν επιτρέπονται σχόλια που συκοφαντούν κάποιο πρόσωπο, που περιέχουν υβριστικούς χαρακτηρισμούς κλπ. Για τον λόγο αυτό ενεργοποιήθηκε η προ-έγκριση για να αποφευχθούν κρούσματα προσβλητικής συμπεριφοράς διότι οφείλουμε να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπεια του ιστολογίου μας.
Ανώνυμα σχόλια ή σχόλια με ψευδώνυμο ενδέχεται να διαγραφούν για την διαφύλαξη της ποιότητας. Τα σχόλια δεν είναι πεδίο στείρας αντιπαράθεσης αλλά προβληματισμού και γόνιμου διαλόγου.