Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (στ΄) Η Φωτεινή Νεφέλη - Στήλη Πυρός, κατά την Υμνολογία της Εορτής της Μεταμορφώσεως (του Θεόδωρου Ρόκα)

Η Φωτεινή Νεφέλη - Στήλη Πυρός, 

κατά την Υμνολογία της Εορτής της Μεταμορφώσεως

Θεοδώρου Ρόκα

Θεολόγου

Μ.Α. Ερμηνευτικής Θεολογίας

Πλησιάζει η εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, εορτή κατά την οποία η Ορθόδοξος Εκκλησία πανηγυρίζει λαμπρά την ανάμνηση του κοσμοσωτήριου και εσχατολογικού γεγονότος που περιγράφει ο ευαγγελιστής Ματθαίος. Σύμφωνα με τη διήγηση του ευαγγελίου του Ματθαίου:

"Μεθ' ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ' ἰδίαν· καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. Καὶ ἰδοὺ ὤφθησαν αὐτοῖς Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας μετ' αὐτοῦ συλλαλοῦντες. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ Ἰησοῦ· Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι· εἰ θέλεις, ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν Ἠλίᾳ. Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα· Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε· καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα. Καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἥψατο αὐτῶν καὶ εἶπεν· Ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε. Ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν Ἰησοῦν μόνον. Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· Μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ" (Ματθ. 17,1-9).

Η υμνολογία της εορτής της Μεταμορφώσεως αφενός περιστρέφεται γύρω από το γεγονός που εξιστορεί ο ευαγγελιστής Ματθαίος αφετέρου εξαίρει και επισημάνει τον εσχατολογικό χαρακτήρα του γεγονότος. Παράλληλα όμως διακρίνεται και ένα τροπάριο από την ακολουθία του Όρθρου της εορτής το οποίο αναφέρει:

"Στύλῳ πυριμόρφῳ καὶ νεφέλῃ πάλαι, ὁ ἐν τῇ ἐρήμῳ τὸν Ἰσραὴλ ἄγων, σήμερον ἐν τῷ ὄρει Θαβὼρ ἀρρήτως, ἐν φωτὶ Χριστὸς ἐξέλαμψεν"(Τροπάριο γ' ωδής Κανόνος Όρθρου),

το οποίο αποσκοπεί να καταδείξει πως αυτός που μεταμορφώνεται στο όρος Θαβώρ, δηλ. ο Ιησούς Χριστός, ο άσαρκος Υιός και Λόγος του Θεού κατά την Παλαιά Διαθήκη, είναι ο ίδιος που καθοδηγούσε τον ισραηλιτικό λαό κατά την οδοιπορία του στην έρημο, όπως μαρτυρεί ο Απόστολος Παύλος στην Α' προς Κορινθίους Επιστολή του λέγοντας: "οὐ θέλω δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπὸ τὴν νεφέλην ἦσαν, καὶ πάντες διὰ τῆς θαλάσσης διῆλθον, καὶ πάντες εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσαντο ἐν τῇ νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ, καὶ πάντες τὸ αὐτὸ βρῶμα πνευματικὸν ἔφαγον, καὶ πάντες τὸ αὐτὸ πόμα πνευματικὸν ἔπιον· ἔπινον γὰρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας, ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός" (Α' Κορ. 10,1-4.).

Σχετική αναφορά, στην Παλαιά Διαθήκη που αναφέρεται στην παρουσία του Θεού ως φωτεινής νεφέλης και στήλης πυρός αποτελεί το χωρίου του βιβλίου της Εξόδου: "ὁ δὲ Θεὸς ἡγεῖτο αὐτῶν, ἡμέρας μὲν ἐν στύλῳ νεφέλης, δεῖξαι αὐτοῖς τὴν ὁδόν, τὴν δὲ νύκτα ἐν στύλῳ πυρός· οὐκ ἐξέλιπε δὲ ὁ στῦλος τῆς νεφέλης ἡμέρας καὶ ὁ στῦλος τοῦ πυρὸς νυκτὸς ἐναντίον τοῦ λαοῦ παντός" (Εξ. 13,21-22).

Οι Ισραηλίτες δηλαδή με οδηγό τους τον ίδιο το Θεό, ο Οποίος φανερώθηκε με τη μορφή φωτεινής νεφέλης, κατά τη διάρκεια της ημέρας και με τη μορφή στήλης πυρός, κατά τη διάρκεια της νύκτας, βάδιζαν προς τη γη της επαγγελίας. Ο Ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύει το ανωτέρω βιβλικό χωρίο και αναφέρει πως επειδή οι Ισραηλίτες βάδιζαν σε άγνωστο δρόμο μέσα στην έρημο χωρίς να έχουν κάποιο σημάδι, τους καθοδηγούσε ο Κύριος με τη μορφή φωτεινής νεφέλης, κατά την ημέρα, που τους προστάτευε από τον ημερήσιο καύσωνα και με τη μορφή στήλης πυρός, κατά τη νύκτα, που τους θέρμαινε από το ψύχος, διότι η νύκτα στην έρημο είναι ψυχρή και παράλληλα τους φώτιζε το δρόμο.

Στην αρχαία Ανατολή τα καραβάνια και οι επικεφαλής των καραβανιών χρησιμοποιούσαν σημεία καπνού και φωτιάς για να κατευθύνουν την πορεία τους. Τα μέσα αυτά τα χρησιμοποίησε και ο ίδιος ο Θεός για να κατευθύνει το λαό του μέσα στην έρημο παρουσιαζόμενος προς το λαό Του ως φωτεινή νεφέλη κατά τη διάρκεια της ημέρας και ως στήλη πυρός κατά τη διάρκεια της νύκτας. Η φωτεινή νεφέλη - στήλη πυρός ήταν παρήγορο σημείο της εγγύτητας και της προστασίας του Θεού για τον Ισραηλιτικό λαό για πολλά έτη. Η φωτεινότητα και η σκιερότητα που παρείχε η νεφέλη ήταν σύμβολα της προστασίας του θείας πρόνοιας καθώς και της μυστηριώδους ενέργειας του Θεού. Η νεφέλη, ήταν ένα σημείο θαυματουργικό. Έδειχνε την οδό που έπρεπε να ακολουθήσουν οι Ισραηλίτες και όριζε που και πως έπρεπε να στρατοπεδευόσουν οι Ισραηλίτες.

H φωτεινή νεφέλη - στήλη πυρός αποτελεί σύμβολο της παρουσίας του Θεού, η οποία καθοδηγεί το λαό του Θεού και τον σώζει από βέβαιο όλεθρο. Συσχετίζεται παράλληλα και με την παρουσία - εμφάνιση και συνδιαλλαγή του Θεού με το Μωυσή στο όρος Σινά και τη Σκηνή του Μαρτυρίου, όπως μαρτυρούν τα σχετικά χωρία: "ἐξῇρε δὲ καὶ ὁ στῦλος τῆς νεφέλης ἀπὸ προσώπου αὐτῶν καὶ ἔστη ἐκ τῶν ὀπίσω αὐτῶν καὶ εἰσῆλθεν ἀνὰ μέσον τῆς παρεμβολῆς τῶν Αἰγυπτίων καὶ ἀνὰ μέσον τῆς παρεμβολῆς ᾿Ισραὴλ καὶ ἔστη· καὶ ἐγένετο σκότος καὶ γνόφος, καὶ διῆλθεν ἡ νύξ, καὶ οὐ συνέμιξαν ἀλλήλοις ὅλην τὴν νύκτα" (Εξ. 14,19-20)∙ "ὡς δ᾿ ἂν εἰσῆλθε Μωυσῆς εἰς τὴν σκηνήν, κατέβαινεν ὁ στῦλος τῆς νεφέλης, καὶ ἵστατο ἐπὶ τὴν θύραν τῆς σκηνῆς, καὶ ἐλάλει Μωυσῇ· καὶ ἑώρα πᾶς ὁ λαὸς τὸν στῦλον τῆς νεφέλης ἑστῶτα ἐπὶ τῆς θύρας τῆς σκηνῆς, καὶ στάντες πᾶς ὁ λαὸς προσεκύνησαν ἕκαστος ἀπὸ τῆς θύρας τῆς σκηνῆς αὐτοῦ" (Εξ. 33,9-10)∙ "τὸ ὄρος τὸ Σινὰ ἐκαπνίζετο ὅλον διὰ τὸ καταβεβηκέναι ἐπ᾿ αὐτὸ τὸν Θεὸν ἐν πυρί, καὶ ἀνέβαινεν ὁ καπνὸς ὡσεὶ καπνὸς καμίνου, καὶ ἐξέστη πᾶς ὁ λαὸς σφόδρα"(Εξ. 19,18).

Η φωτεινή νεφέλη ακολουθούσε τον Ισραηλιτικό λαό καθ΄ όλη την οδοιπορία του στην έρημο, καταμαρτυρώντας έτσι τη διαρκή και αδιάλειπτη παρουσία του Θεού, ο Οποίος καθοδηγούσε το λαό του από τη στιγμή της Εξόδου από τη γη της δουλείας μέχρι και την είσοδο του λαού στη γη της επαγγελίας, όπως μαρτυρεί το βιβλίο του Νεεμία: "καὶ σὺ ἐν οἰκτιρμοῖς σου τοῖς πολλοῖς οὐκ ἐγκατέλιπες αὐτοὺς ἐν τῇ ἐρήμῳ, τὸν στύλον τῆς νεφέλης οὐκ ἐξέκλινας ἀπ' αὐτῶν ἡμέρας ὁδηγῆσαι αὐτοὺς ἐν τῇ ὁδῷ καὶ τὸν στύλον τοῦ πυρὸς τὴν νύκτα, φωτίζειν αὐτοῖς τὴν ὁδόν, ἐν ᾗ πορεύσονται ἐν αὐτῇ" (Νεεμ. 9,19).