Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (λα΄) Το Θεοτοκίο του Αναστάσιμου Απολυτικίου του Πλ. β' ήχου

Το Θεοτοκίο του Αναστάσιμου Απολυτικίου του Πλ. β' ήχου

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου

MΑ Ερμηνευτικής Θεολογίας

Παναγία η Θρηνωδούσα. Τέλη 18ου αι.
Εκκλησιαστικό Μουσείο Ύδρας

Κυριακή του πλαγίου του δευτέρου ήχου (πλ. β') η ερχομένη και ως θεοτοκίο του αναστασίμου απολυτικίου ψάλλεται το ακόλουθο:

"Ὁ τὴν εὐλογημένην καλέσας σου Μητέρα ἦλθες ἐπὶ τὸ πάθος ἑκουσίᾳ βουλῇ, 

λάμψας ἐν τῷ Σταυρῷ, ἀναζητῆσαι θέλων τὸν Ἀδάμ, λέγων τοῖς Ἀγγέλοις· 

Συγχάρητέ μοι, ὅτι εὑρέθη ἡ ἀπολομένη δραχμή,

 ὁ πάντα σοφῶς οἰκονομήσας, 

δόξα σοι".

Στο ανωτέρω θεοτοκίο - απολυτίκιο άξιο παρατηρήσεως είναι πως δεν γίνεται ιδιαίτερος λόγος για το πρόσωπο της Κυρίας Θεοτόκου παρά μόνο μια αναφορά, όπου η Θεοτόκος χαρακτηρίζεται ως "εὐλογημένη Μητέρα". Οι υπόλοιποι στίχοι του θεοτοκίου κάνουν λόγο για το εκούσιο Πάθος του Κυρίου Ιησού Χριστού πάνω στο Σταυρό και τη σωτηρία του Αδάμ ως εκπροσώπου του ανθρωπίνου γένους.

Οι στίχοι αυτοί, προκειμένου να αναλυθούν διεξοδικότερα, έχουν τη δυνατότητα να παραλληλιστούν με τις φράσεις "Σταυρωθείς τε, Χριστὲ ὁ Θεός" και "θανάτῳ θάνατον πατήσας" από τον περίφημο ύμνο της Θείας Λειτουργίας "ὁ Μονογενής Υἱὸς...".

Στην προς Ρωμαίους επιστολή ο απόστολος Παύλος εξηγεί για ποιο λόγο σταυρώθηκε ο Χριστός. Σταυρώθηκε για αποδείξει την απερίφραστη αγάπη που τρέφει προς τον αμαρτωλό άνθρωπο, για τον οποίο θυσιάστηκε ("συνίστησι δὲ τὴν ἑαυτοῦ ἀγάπην εἰς ἡμᾶς ὁ Θεὸς, ὅτι ἔτι ἁμαρτωλῶν ὄντων ἡμῶν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανε" Ρωμ. 5,8). Το Πάθος και η σταύρωση του Χριστού αποτελούν σκοπό της κενώσεως και της σαρκώσεως του Λόγου και απαραίτητη προϋπόθεση της Αναστάσεώς Του, της βασικής αιτίας της πίστεώς μας, της μοναδικής ελπίδας καθώς λέει ξεκάθαρα ο απόστολος Παύλος στην Α’ προς Κορινθίους επιστολή: "εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, ματαία ἡ πίστις ὑμῶν"( Α’ Κορ. 15,17). Ο Σταυρός του Χριστού αποτελεί ζωή και ανάσταση για όσους πιστεύουν σε Αυτόν ("Ὁ Σταυρός σου Κύριε, ζωὴ καὶ ἀνάστασις ὑπάρχει τῷ λαῷ σου" Στιχηρό των Αίνων, Όρθρος Κυριακής περιόδου πλαγίου δευτέρου).

Η σταύρωση του Χριστού καταρρίπτει κάθε έννοια αθεΐας και ανθρωποθεϊσμου, μάλιστα, ο Μέγας Φαράντος στο περίφημο έργο της Δογματικής του κάνει ένα πολύ ωραίο σχόλιο λέγοντας ότι: "ἕνας θεὸς, ὁ ὁποῖος κενοῦται, σαρκοῦται, σταυροῦται καὶ θνήσκει ἐπὶ τοῦ σταυροῦ πρὸς οὐδεμίαν παράστασιν ἀντιστοιχεῖ" (Μέγα Λ. Φαράντου, Δογματική ΙΙ,1: Το περί Θεού Ερώτημα, Αθήναι 1977, σ. 47). Η Σάρκωση, η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού αποτέλεσε και αποτελεί μόνιμο σκάνδαλο και πρόβλημα για κάθε μορφή θρησκείας και κυρίως για την αθεΐα.

Η φράση "θανάτῳ θάνατον πατήσας" δεν θα μπορούσε να ταυτιστεί με τίποτα άλλο παρά μόνο το επινίκιο άσμα της Αγίας και Μεγάλης Κυριακής του Πάσχα, το: "Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι, ζωὴν χαρισάμενος" καθώς και με το αναστάσιμο απολυτίκιο του δευτέρου ήχου: "Ὅτε κατῆλθες πρὸς τὸν θάνατον, ἡ Ζωὴ ἡ ἀθάνατος, τότε τὸν ᾍδην ἐνέκρωσας τῇ ἀστραπῇ τῆς Θεότητος".

Ανατρέχοντας στην υμνολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας παρατηρούμε ότι παρουσιάζει τον Άδη ως πρόσωπο, το οποίο εκφράζει τα συναισθήματά του και να ομιλεί κατά τη συνάντησή του με τον Ιησού Χριστό, όταν Εκείνος κατέβηκε στο βασίλειό του και κατέλυσε το κράτος και τη βασιλεία του. Ο Άδης εκφράζει ένα πικρό και απελπιστικό θρηνολόγημα διότι θεώρησε ότι θα δεχόταν και θα συμπεριλάμβανε στο βασίλειό του μια κοινή ψυχή, όμως ξεγελάστηκε από τον Υιό της Παρθένου και έχασε όλη του την εξουσία και τα προνόμια που είχε στις ψυχές των ανθρώπων.

Έτσι λοιπόν στον εσπερινό του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου ακούμε να ψάλλεται: "Σήμερον ὁ ᾍδης στένων βοᾷ· Συνέφερέ μοι, εἰ τὸν ἐκ Μαρίας γεννηθέντα, μὴ ὑπεδεξάμην· ἐλθὼν γὰρ ἐπ' ἐμέ, τὸ κράτος μου ἔλυσε, πύλας χαλκᾶς συνέτριψε, ψυχάς ἃς κατεῖχον τὸ πρίν, Θεὸς ὢν ἀνέστησε….Κατελύθη μου ἡ ἐξουσία, ἐδεξάμην θνητόν, ὥσπερ ἕνα τῶν θανέντων, τοῦτον δὲ κατέχειν ὅλως οὐκ ἰσχύω, ἀλλ' ἀπολῶ μετὰ τούτου, ὧν ἐβασίλευον· ἐγὼ εἶχον τοὺς νεκροὺς ἀπ' αἰῶνας, ἀλλὰ οὗτος ἰδοὺ πάντας ἐγείρει….Κατεπόθη μου τὸ κράτος, ὁ Ποιμὴν ἐσταυρώθη, καὶ τὸν Ἀδὰμ ἀνέστησεν· ὧν περ ἐβασίλευον ἐστέρημαι, καὶ οὓς κατέπιον ἰσχύσας, πάντας ἐξήμεσα, ἐκένωσε τοὺς τάφους ὁ σταυρωθείς, οὐκ ἰσχύει τοῦ θανάτου τὸ κράτος" (Στιχηρά ιδιόμελα του εσπερινού του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου).

Κανένας δεν μπορεί να νικήσει το θάνατο αν πρώτα δεν υποστεί θάνατο και ο ίδιος. Ο δρόμος για την Ανάσταση περνάει πρώτα από το Σταυρό. Έσχατος όμως προορισμός δεν είναι η σταύρωση αλλά η Ανάσταση.