Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (ν΄) Η Κυριακή των Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου

Η Κυριακή των Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου 

Μ.Α. Ερμηνευτικής Θεολογίας

Κυριακή των Πατέρων η ερχόμενη Κυριακή και η Ορθόδοξος Εκκλησία εορτάζει τη μνήμη των 318 θεοφόρων Πατέρων που συγκρότησαν την Α' Οικουμενική Σύνοδο και καταδίκασαν την κακόδοξη διδασκαλία του Αρείου: "Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Κυριακῇ ἑβδόμῃ ἀπὸ τοῦ Πάσχα, τὴν ἐν Νικαίᾳ πρώτην Οἰκουμενικὴν Σύνοδον ἑορτάζομεν, τῶν τριακοσίων δέκα καὶ ὀκτὼ θεοφόρων Πατέρων".

Γύρω στο 319 στην Αλεξάνδρεια ξέσπασαν δογματικές έριδες που επρόκειτο να διαταράξουν την ευημερία της αυτοκρατορίας εξ αιτίας της αιρέσεως του Αρείου, ενός κληρικού της τοπικής εκκλησίας. Ο Άρειος ήταν ικανός ρήτορας και μελετητής των Αγίων Γραφών και φρονούσε πως ο Υιός, το δεύτερο δηλ. πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, δεν είναι ισοδύναμο με τον Πατέρα αλλά κατώτερό του εφόσον ήταν δημιούργημα - κτίσμα. Ο Άρειος αρνιόταν κατηγορηματικά τη συναϊδιότητα του Υιού προς τον Πατέρα και υποστήριζε πως ο Υιός είναι κτίσμα. Αμφισβητούσε την τριαδικότητα του Θεού, τη θεότητα του Υιού, του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας καθώς και την ανθρωπότητα του Χριστού αφού ο σαρκωθείς Λόγος προσέλαβε μόνο άψυχο σώμα. Οι βασικές θέσεις της διδασκαλίας του Αρείου μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: α) ο Υιός αποτελεί "εν χρόνω" δημιούργημα του Πατέρα, β) ο Υιός δεν είναι συναίδιος και συνάναρχος με τον Πατέρα, γ) ο Υιός είναι κτίσμα και μάλιστα τέλειο κτίσμα που υπερέχει και διαφέρει χρονικά έναντι των άλλων κτισμάτων, δ) ο Υιός είναι "τρεπτός" και "αλλοιωτός", ε) ο Υιός αφού δημιουργήθηκε δημιούργησε το Άγιο Πνεύμα και τον υλικό κόσμο, στ) ο Υιός είναι μεσάζων ανάμεσα στον Θεό - Πατέρα και τον κόσμο και ζ) ο κτιστός Υιός προσέλαβε ως Χριστός όχι ολόκληρη την ανθρώπινη φύση αλλά μόνο ανθρώπινο σώμα.

Σε ανάμνηση αυτής της καταστάσεως, των σχισμάτων και των ερίδων που είχαν προκληθεί η Εκκλησία ψάλλει: "Τίς σου τὸν χιτῶνα Σῶτερ διεῖλεν, Ἄρειος, σὺ ἔφης, ὁ τῆς Τριάδος, τεμὼν τὴν ὁμότιμον ἀρχὴν εἰς διαιρέσεις, οὗτος ἠθέτησέ σε εἶναι, τὸν ἕνα τῆς Τριάδος, οὗτος Νεστόριον διδάσκει, Θεοτόκον μὴ λέγειν· ἀλλ' ἡ Σύνοδος ἡ ἐν Νικαίᾳ, Υἱὸν Θεοῦ σε ἀνεκήρυξε, Κύριε, Πατρὶ καὶ Πνεύματι σύνθρονον" προκειμένου να θυμίζει στους πιστούς το δογματικό αυτό ζήτημα που διατάραξε την Εκκλησία και έλυσε η Α' Οικουμενική Σύνοδος.

Ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος συγκάλεσε στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 την Α' Οικουμενική Σύνοδο εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα περίοδο συνοδικής έκφρασης της εκκλησιαστικής συνειδήσεως. Η σύγκλιση της Α' Οικουμενικής Συνόδου δεν ήταν μια καινοφανής θεσμική εκτροπή του συνοδικού συστήματος αλλά μια αυθεντική έκφραση της συνοδικής συνειδήσεως της ζωής της Εκκλησίας γι αυτό η απόφασή του αυτή δεν εξέπληξε κανέναν.

Στα ανάκτορα της Νικαίας το Μάιο του 325 άρχισαν με κάθε επισημότητα οι εργασίες της Συνόδου, στις οποίες προέδρευσε ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Για την έναρξη των συνεδριάσεων ο Κωνσταντίνος επιστράτευσε κάθε μέσο που θα μπορούσε να συντελέσει στην προβολή του αυτοκρατορικού αξιώματος: ύφος ιερατικό, βάδισμα μεγαλοπρεπές ενώ η παρουσία του απέπνεε κάτι το υπεράνθρωπο. Ο Κωνσταντίνος επέβαλε στους επισκόπους την ιδέα του αυτοκρατορικού αξιώματος, θέλησε να δείξει στο κοινό τη χριστιανική ταπεινότητα που τη θεωρούσε ως απαραίτητο στοιχείο του ιδανικού βασιλιά. Παράλληλα απαίτησε από τους επισκόπους να κάψουν τα αλληλοσυκοφαντικά υπομνήματα - στοιχεία που είχαν υποβάλλει ο ένας για τον άλλον.

Στόχος της Α' Οικουμενικής Συνόδου ήταν η αναζήτηση λύσεων σε όλα τα προβλήματα της εκκλησίας της Αλεξάνδρειας, τα οποία αν και είχαν αντιμετωπιστεί προσωρινά από τοπικές συνόδους απέμενε να αντιμετωπιστούν οριστικά. Η βαρύτητα των αποφάσεων της Συνόδου αποδόθηκε στο ζήτημα του Αρειανισμού, τη διδασκαλία του οποίου καταδίκασε η Σύνοδος. Παράλληλα η Α' Οικουμενική Σύνοδος θέσπισε 20 ιερούς κανόνες που αφορούν τη ζωή και τη διοίκηση της Εκκλησίας, επιλήφθηκε του θέματος του κοινού εορτασμού του Πάσχα και συνέταξε τα επτά πρώτα άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως, δηλ. μια συνοπτική ανακεφαλαίωση της παραδεδομένης πίστης της Εκκλησίας, την οποία πρόβαλλε η Σύνοδος ως συνέχεια της αποστολικής παρακαταθήκης.

Η "Έκθεσις" της Συνόδου της Νικαίας, η οποία διατυπώθηκε από 318 επισκόπους, έχει θεμελιακή σημασία διότι κωδικοποιεί τα βασικά άρθρα της χριστιανικής Εκκλησίας. Αποτελεί επίσης σημαντικό σταθμό στις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας επειδή κατοχυρώνει στους επισκόπους το αποκλειστικό δικαίωμα ψήφου στις συνόδους. Ο δε αυτοκράτορας δεν είχε δικαίωμα ψήφου. Μετά τη σύνταξη της "Εκθέσεως" τα μέλη της συνόδου κλήθηκαν να την υπογράψουν και όσοι αρνήθηκαν εξορίστηκαν. Ο δε Άρειος εξορίστηκε και τα συγγράμματα των οπαδών του παραδόθηκαν στην πυρά. Αναφορικά με τον εορτασμό του Πάσχα η σύνοδος της Νικαίας αποφάσισε πως το Πάσχα θα εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας και τούτο αφενός για να διαφέρει από το εβραϊκό Πάσχα που εορταζόταν πάντα στις 14 του Νισάν ημέρα που συνέπιπτε με τη νέα πανσέληνο και για να τηρείται η παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, αφετέρου για να συμπίπτει ο εορτασμός με την Κυριακή την κατ εξοχήν αφιερωμένη ημέρα στην Ανάσταση του Χριστού.