Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (λα’) «Ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Γεωργίου στο βυζαντινό Κάστρο του Απαλίρου». Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη!

Χριστός Ανέστη!

«Ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Γεωργίου στο βυζαντινό Κάστρο του Απαλίρου»

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Το βυζαντινό Κάστρο του Απαλίρου βρίσκεται στην Κεντρική Νάξο, σε αγροτική περιοχή ανάμεσα στο Σαγκρί και την Αγιασσό. Ανήκει στον Δαμαριώνα και είναι κτισμένο στην κορυφή ενός απότομου λόφου. Πήρε το όνομά του από τις απαλιριές, ένα είδος θάμνου που φυτρώνει εκεί. 

Τα τελευταία χρόνια λόγω της σπουδαιότητας που παρουσιάζει, έχει γίνει αντικείμενο μελέτης και έρευνας ξένων Πανεπιστημίων της Νορβηγίας και της Σκωτίας. Σύμφωνα με τους μελετητές, το Κάστρο παρά το γεγονός ότι ήταν ψηλά στο βουνό, δεν ήταν μόνο καταφύγιο στις επιθέσεις των πειρατών, αλλά για αρκετούς αιώνες στα χρόνια του Βυζαντίου υπήρξε μια ζωντανή πόλη με αρκετούς κατοίκους. 

Δεν υπάρχουν στοιχεία για την ακριβή ημερομηνία ίδρυσής του. Υπάρχουν όμως ενδείξεις για μια χρονολογία κτίσεως πριν από τον 7ο μ.Χ. αιώνα, ενώ είναι βέβαιο ότι εγκαταλείφθηκε το 13ο μ.Χ. αιώνα με την κατάληψή του από το Μάρκο Σανούδο. 

Ουσιαστικά κατά τη βυζαντινή περίοδο υπήρξε η ακρόπολη της πρωτεύουσας του νησιού – που τότε βρισκόταν στους πρόποδες του λόφου και όχι στη Χώρα. Η θέση ήταν εξαιρετικά οχυρή αφού βρίσκεται σε απρόσιτο βράχο με σχετικά μεγάλο υψόμετρο. 

Όσον αφορά την ιστορία του, γνωρίζουμε δύο γεγονότα. Το πρώτο επιβεβαιωμένο είναι ότι το Κάστρο του Απαλίρου το κούρσεψαν Σαρακηνοί πειρατές το έτος 850 μ.Χ. Το δεύτερο σχετίζεται με την τελική κατάληψή του. Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους της Δ’ Σταυροφορίας, ο Ενετός Δούκας Μάρκος Σανούδος με το στόλο του επιτέθηκε στις Κυκλάδες και τη Νάξο το έτος 1207. Αποβιβάστηκε στη θέση Ποταμίδες και πολιόρκησε το Κάστρο για σαράντα ημέρες ώσπου το κατέκτησε και το κατέστρεψε για να μην κατοικηθεί ξανά (εικ. 1 Το οικόσημο της οικογένειας των Δουκών Σανούδων). 

Εικ. 1 Το οικόσημο της οικογένειας των Δουκών Σανούδων

Σήμερα στο Κάστρο του Απαλίρου σώζεται μεγάλο μέρος των τειχών με πύργους και προμαχώνες, σημαντικός αριθμός από στέρνες καθώς και κατάλοιπα κατοικιών, εκκλησιών, φούρνου, ελαιοτριβείου και πολλών άλλων κτιρίων που φτάνουν στον αριθμό τα διακόσια πενήντα. 

Εικ. 2 Άποψη των ερειπίων των ερειπίων του συγκροτήματος ναών

Εικ. 3 Άποψη των ερειπίων των ερειπίων του συγκροτήματος ναών

Εικ. 4 Άποψη των ερειπίων των ερειπίων του συγκροτήματος ναών

Στο ομαλότερο σημείο του κάστρου, κοντά στο ανατολικό τείχος, σώζονται ερείπια συγκροτήματος ναών από τους οποίους έχει διασωθεί το όνομα μόνο του Αγίου Γεωργίου. Το συγκρότημα ναών περιλαμβάνει έναν δίκλιτο ναό, έναν μονόχωρο και δύο μικρά παρεκκλήσια (εικ. 2-4 Άποψη των ερειπίων του συγκροτήματος ναών). Ο κεντρικός ναός, ο οποίος χρονολογείται στον 7ο – 8ο αιώνα, είναι δίκλιτος με ανισόπλατα κλίτη και ενδιάμεση πεσσοστήρικτη τοξοστοιχία. Ανατολικά εξέχουν δυο ημικυκλικές αψίδες (εικ. 5 Άποψη της κεντρικής ημικυκλικής αψίδας) (εικ. 6 Άποψη του ναού από τα νότια). Ο νότιος ναός φαίνεται προγενέστερος του πρώτου και πιθανότατα μετατράπηκε σε τρουλαίο τον 10ο αιώνα. Τα δύο παρεκκλήσια βρίσκονται βόρεια του συγκροτήματος και έχουν αψίδες επίπεδες εξωτερικά, όπως και ο νότιος ναός. Άλλες τρεις εκκλησίες βρίσκονται έξω από τα τείχη του Κάστρου[1]. (εικ. 7)

Εικ. 5 Άποψη της κεντρικής ημικυκλικής αψίδας

Εικ. 6  άποψη του Ναού από τα νότια

Εικ. 7

_________________

[1] Μαστορόπουλος Γ., «Νάξος, το άλλο κάλλος», Ελληνικές Ομοιογραφικές Εκδόσεις, Αθήνα 2006, σελ. 144-152.