Υμνογραφικά Ερμηνευτικά (ριγ΄) Το Κάθισμα της Β' Στιχολογίας της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Από τον Θεολόγο & Πρωτοψάλτη Θεόδωρο Ρόκα.

Θεοδώρου Ρόκα

Θεολόγου

υπ. Δρος Θεολογίας Ε.Κ.Π.Α

Εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού η παρούσα εορτή και μας δίδεται η αφορμή να ερμηνεύσουμε ακόμα έναν ύμνο της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ο ύμνος που ακολουθεί δεν είναι άλλος από το Κάθισμα της Β' Στιχολογίας από την Ακολουθία του Όρθρου της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και είναι το ακόλουθο:

"Προδιετύπου μυστικῶς πάλαι τῷ χρόνῳ, ὁ Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ, Σταυροῦ τὸν τύπον, ὡς τὰς χεῖρας ἐξέτεινε σταυροφανῶς Σωτήρ μου· καὶ ἔστη ὁ ἥλιος ἕως ἐχθρούς, ἀνεῖλεν, ἀνθισταμένους σοι τῷ Θεῷ· νῦν δὲ οὗτος ἐσκότισται, ἐπὶ Σταυροῦ σε ὁρῶν, θανάτου κράτος λύοντα, καὶ τὸν ᾍδην σκυλεύοντα"

Το ανωτέρω υμνογραφικό χωρίο έχει ως υπόβαθρο τη διήγηση από το βιβλίο του Ιησού του Ναυή το έκτο κατά σειρά ιστορικό βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, σύμφωνα με την κατανομή του στον Αλεξανδρινό ή ευρύτερο κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης, συνεχίζει τη συνέχεια της ιστορίας του ισραηλιτικού λαού από το σημείο που σταματά το βιβλίο της Εξόδου και αφηγείται τα γεγονότα από τη στιγμή που ο Ιησούς του Ναυή δέχτηκε εντολή από το Θεό να διαβεί με το λαό τον Ιορδάνη ποταμό και να κατακτήσει την Ιεριχώ μέχρι και το θάνατο του Ιησού του Ναυή.

Η μάχη που έγινε μεταξύ των Ισραηλιτών και του συνασπισμού των Αμοραίων διεξαγόταν τη στιγμή που ο ήλιος ήταν έτοιμος να δύσει και να παραδώσει τη θέση του στη σελήνη ως φωτεινό αστέρα της νύκτας. Τότε συνέβη το εξής θαυμαστό γεγονός. Ο ήλιος σταμάτησε την τροχιά του και έμεινε αμετακίνητος στη θέση του χωρίς να δύσει παρόλο που είχε έρθει η ώρα του και παρατάθηκε η διάρκεια της ημέρας. Φυσικά το γεγονός της παύσης της τροχιάς του ήλιου δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια αλλά στη θαυμαστή επέμβαση του Θεού, διότι τη στιγμή που συντρίβονταν οι εχθροί του Ισραήλ, ο Ιησούς του Ναυή προσευχήθηκε προς τον Κύριο και αναφώνησε: "στήτω ὁ ἥλιος κατὰ Γαβαὼν καὶ ἡ σελήνη κατὰ φάραγγα Αἰλών. Καὶ ἔστη ὁ ἥλιος καὶ ἡ σελήνη ἐν στάσει, ἕως ἠμύνατο ὁ Θεὸς τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν" (Ιησ. 10,12).

Η διακοπή της τροχιάς του ήλιου και η παραμονή του στο ίδιο σημείο για να βοηθήσει το φως της ημέρας του Ισραηλίτες ώστε να βλέπουν και να νικήσουν τους εχθρούς υποδήλωνε τα εξής: α) πως με αυτόν τον τρόπο δοξάστηκε ο Ιησούς του Ναυή, ως δούλος του Κυρίου, β) πως οι εχθροί του Ισραήλ είδαν τα θαυμαστά έργα του Κυρίου, γ) πως ο Θεός βεβαίωσε τους ειδωλολάτρες που λάτρευαν τον ήλιο ότι Αυτός είναι ο δημιουργός του σύμπαντος κόσμου που επιβάλλει τη θέλησή του σε οτιδήποτε προέρχεται από Αυτόν ακόμα και στον ήλιο δ) πως όταν έλθει το πλήρωμα του χρόνου θα λάμψει ο δικός μας ήλιος της δικαιοσύνης ο Ιησούς Χριστός (Μαλ. 4,2 "ἀνατελεῖ ὑμῖν τοῖς φοβουμένοις τὸ ὄνομά μου ἥλιος δικαιοσύνης") και ε) προδήλωνε πως ο ήλιος θα υποστεί έκλειψη και η ημέρα θα μεταστραφεί σε νύκτα κατά την μεγάλη ημέρα του Κυρίου ("ὁ ἥλιος μεταστραφήσεται εἰς σκότος καὶ ἡ σελήνη εἰς αἷμα πρὶν ἢ ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ" Πραξ. 2,20).

Αν και το βιβλικό κείμενο δεν κάνει καμιά αναφορά για τη στάση του σώματος του Ιησού του Ναυή κατά την ώρα που προσευχήθηκε προς τον Κύριο και πρόσταξε τον ήλιο να σταματήσει την τροχιά του, στο σημείο αυτό η υμνολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας που διασώζει την Εκκλησιαστική παράδοση, βλέπει να προδιαγράφεται το σημείο του Τιμίου Σταυρού, το οποίο σχημάτισε ο Ιησούς του Ναυή σηκώνοντας τα χέρια του σε έκταση και έτσι νίκησαν οι Ισραηλίτες. Γι αυτό το λόγο, όπως διατυπώθηκε πιο πάνω, στην Ακολουθία του Όρθρου της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού αναφέρει: "τὰς χείρας ἐξέτεινε σταυροφανῶς, Σταυροῦ τὸν τύπον προδιετύπου μυστικῶς". Η ενέργεια του μυστηρίου του σταυρού είναι αυτή που ανακόπτει την πορεία και την τροχιά του ήλιου, όπως ερμηνεύει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας εκλαμβάνουν το θαύμα αυτό όχι μόνο ως προτύπωση του σημείου του σταυρού αλλά και ως προδήλωση ενός άλλου θαύματος. Αυτού του σκοτασμού του ήλιου κατά τη στιγμή της Σταύρωσης του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, κατά την οποία όπως πληροφορεί ο ευαγγελιστής Ματθαίος: "ἀπὸ ὥρας ἕκτης ἕως ὥρας ἐνάτης σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν" (Ματθ. 27,45∙ Λκ. 23,44∙ Μαρκ. 15,33).

Θα μπορούσε να ειπωθεί πως στη διακοπή της τροχιάς του ηλίου και της παραμονής του στη θέση του ως προτύπωση του σκοτασμού της γης κατά την ώρα της Σταύρωσης του Κυρίου ίσως παρατηρείται μια αντίθεση. Από τη μια ο ήλιος να μένει στη θέση του και από την άλλη να χάνεται. Όμως ο μεν ήλιος στη μάχη μεταξύ Ισραηλιτών και συνασπισμού Αμοραίων παραμένει στη θέση του για να νικήσει ο λαός του Θεού τους εχθρούς του ενώ το σκότος, κατά την ώρα της Σταύρωσης του Κυρίου, επέρχεται "ἐπὶ πᾶσαν τὴν γὴν" για να συντριβούν οι νοητοί εχθροί του Θεού με τη θυσία του και την κατάβασή του στον Άδη.