Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (λθ’) «Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου ή Άϊ Θεού στην Κάμινο του Φιλωτίου»! Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη

Ειρήνης Βασιλάκη
Αρχαιολόγου

 

Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, (Κάμινος Φιλωτίου)

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Κάμινο βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού, στην ευρύτερη περιοχή του Φιλωτίου. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του είναι μονόκλιτος συνεπτυγμένος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Έχει κτιστεί στη θέση τρίκλιτης πεσσοστήρικτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας σώζονται δύο πεσσοί, λείψανα της αψίδας και διάφορα μαρμαρόγλυπτα αρχιτεκτονικά μέλη. Στη νότια πλευρά του προσκολλάται το μεταγενέστερα κτισμένο καμαροσκεπές βυζαντινό παρεκκλήσιο του Αγίου Θεοδώρου, το οποίο καταλαμβάνει μέρος του νότιου κλίτους της παλαιοχριστιανικής βασιλικής1 (εικ. 1 Άποψη του παρεκκλησίου από νότια). 

Εικ. 1

Στον κυρίως ναό τέσσερα στηρίγματα που συνδέονται με τόξα φέρουν τον τρούλο (εικ. 2 Άποψη του τρούλου εσωτερικά). Ο κυλινδρικός τρούλος φέρει κωνική στέγη και διατρυπάται από τέσσερα μικρά παράθυρα που είναι ιδιαίτερα επιμελημένα στην κατασκευή τους. Στην αψίδα του Ιερού πίσω από την κτιστή Αγία Τράπεζα τοποθετείται μικρός επισκοπικός θρόνος και σύνθρονο. Επιπλέον υπάρχουν οι κόγχες της πρόθεσης και του διακονικού βόρεια και νότια αντίστοιχα (εικ. 3 Άποψη της αψίδας του Ιερού εσωτερικά). Η κόγχη αλλά και ολόκληρη η στέγαση του ναού καλύπτονται με ντόπιες σχιστόπλακες. Το μνημείο διατηρεί το παλαιό του επίχρισμα σε καλή κατάσταση. Στο ναό βρίσκονται εντοιχισμένα διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη που προέρχονται από την παλαιοχριστιανική βασιλική. Επίσης παρατηρείται και περιορισμένη χρήση διακοσμητικών πλίνθων, στοιχείο που είναι σπάνιο στο νησί. 

 

Εικ. 2

Εικ. 3

Σώζεται τοιχογραφικός διάκοσμος του 1315-1316, ενώ σε ορισμένα σημεία διακρίνεται παλαιότερο στρώμα. Το αρχικό στρώμα διακόσμησης του ναού εντοπίζεται σε διάφορα σημεία, όμως το δεύτερο στρώμα διατηρείται κυρίως στο Ιερό. Περιλαμβάνει παραστάσεις Δέησης, Μελισμού, Ευαγγελισμού, Ανάληψης, πομπή με συλλειτουργούντες Ιεράρχες και μεμονωμένους αγίους (εικ. 4 – 6 Απόψεις του ζωγραφικού διακόσμου : Δέηση – Μελισμός – Συλλειτουργούντες Ιεράρχες). 

 

Εικ. 4

Εικ. 5

Εικ. 6

Εντοπίζονται σε επιγραφές τα ονόματα πέντε χορηγών που χρηματοδότησαν όπως φαίνεται την διακόσμηση του ναού. Μεταξύ αυτών αναγράφεται και το όνομα του δωρητή Νικηφόρου Τζοκανδ(ή)λη(;).

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Θεοδώρου πιθανότατα είναι νεότερο. Έχει είσοδο στα δυτικά, ένα μικρό φωτιστικό παράθυρο στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας και στεγάζεται με οξυκόρυφη καμάρα.

1 Μαστορόπουλος Γεώργιος, Νάξος, Το Άλλο Κάλλος. Περιηγήσεις σε Βυζαντινά Μνημεία, Ελληνικές Ομοιογραφικές Εκδόσεις, Αθήνα 2006, σ. 206.