Τελετουργικά θέματα (ια΄) Η καθιέρωση και τα καθήκοντα του Αναγνώστη κατά τον Συμεών Θεσσαλονίκης, (του Γεωργίου Ζαραβέλα)

Η καθιέρωση και τα καθήκοντα του αναγνώστη κατά τον Συμεών Θεσσαλονίκης!

Γεωργίου Ζαραβέλα 

Λειτουργιολόγου 

Καθηγητού Θεολόγου 

Α΄Αρσακείου Γυμνασίου Ψυχικού

Άγιος Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης

Ο βαθμός του αναγνώστη συνιστά την πρώτη βαθμίδα της ιερωσύνης. Αν και παραμένει στις τάξεις των λαϊκών, εισάγεται χειροθετούμενος στην πρώτη τάξη του κατώτερου κλήρου και αναλαμβάνει επίσημα διακονία στις συνάξεις του εκκλησιαστικού σώματος. Ο Συμεών, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο τελευταίος βυζαντινός υπομνηματιστής της Θείας Λατρείας, σημαντικός τυπικάρης και συμβολικός θεολόγος της, αναφέρεται στο έργο του: «Διάλογος εν Χριστώ κατά πασών των αιρέσεων και περί της μόνης πίστεως του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, των ιερών τελετών τε και μυστηρίων πάντων της Εκκλησίας» (PG, vol. 155), στα κεφάλαια ρνη’ - ρξ’ και ρπε’ - ρπστ’, στην τάξη του αναγνώστη, την καθιέρωσή του, τα καθήκοντα και τις πνευματικές υποχρεώσεις που οφείλει να λαμβάνει υπόψη του.

Ο Συμεών χαρακτηρίζει τον βαθμό του αναγνώστη ως το πρώτο της ιερωσύνης χάρισμα, αφού πέρα από τη γενική ιερωσύνη, την οποία φέρει κάθε πιστός με το βάπτισμα και το χρίσμα, λαμβάνει ιδιαίτερα χαρίσματα με την κουρά και τη χειροθεσία του από τον αρχιερέα. Προϋποθέσεις για την επιλογή ενός πιστού να χειροθετηθεί αναγνώστης αποτελούν η αγνότητα του βίου, η αξιοσύνη του να αναλάβει ιερή διακονία και να γνωρίζει τα ιερά γράμματα, δηλαδή να έχει εκκλησιαστική-θεολογική παιδεία.

Η τάξη της καθιέρωσης αναγνώστη έχει ως εξής. Ο αρχιερέας ευλογεί μέλαν ιμάτιον, δηλαδή μαύρο ράσο και δίνει εντολή να ενδυθεί με αυτό ο υποψήφιος για καθιέρωση. Η ένδυση με το ιμάτιο και συγκεκριμένα το μελανό χρώμα του δηλώνει, κατά τον Συμεών, την ταπείνωση και την ευλάβεια, που οφείλει να έχει στη ζωή του ο αναγνώστης. Η χρήση του ιματίου είναι και πρακτική, αφού εξυπηρετεί, ώστε τα λαϊκά ενδύματα να μην έρχονται σε άμεση επαφή με τα ιερά. Ο υποψήφιος χειροθεσίας, αφού ενδυθεί το ιμάτιο, προσέρχεται ενώπιον του αρχιερέα και ευλογείται από τον τελευταίο σταυρικά τρεις φορές, ενώ ακολουθεί η σφράγιση και η κουρά του από τον ιεράρχη σταυροειδώς, στο όνομα της Αγίας Τριάδας, από την οποία λαμβάνει εγκυρότητα και χάρη κάθε ιερά τελετή και μυστήριο.

Η κουρά του νέου αναγνώστη τελείται σύμφωνα με την ακόλουθη τάξη. Ο αρχιερέας λαμβάνει μικρό ψαλίδι και αποκόπτει τρίχες από την κόμη του καθιερούμενου, σχηματίζοντας με τις κινήσεις του το σημείο του σταυρού. Πρώτα αποκόπτει τρίχες από την κορυφή του κεφαλιού, λέγοντας: «Εις το όνομα του Πατρός», έπειτα από την πλευρά του μετώπου, με τη συνοδεία της φράσης: «και του Υιού», στη συνέχεια από τη δεξιά πλευρά του κεφαλιού, εκφέροντας: «και του Αγίου Πνεύματος» και τέλος από την αριστερή πλευρά, ολοκληρώνοντας την αγιοτριαδική επίκληση με το: «Πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων». Μετά από κάθε φράση του αρχιερέα όλο το εκκλησίασμα αναφωνεί το «Αμήν». Η αντιφώνηση αυτή δηλώνει την συγκατάθεση όλης της σύναξης στην τελούμενη χειροθεσία, αλλά και την επιβεβαίωση του αρχιερατικού έργου.

Ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης διαβλέπει πίσω από την κουρά του αναγνώστη τους ακόλουθους συμβολισμούς. Η κουρά των τριχών ως πράξη συμβολίζει την καθιέρωση του κειρόμενου. Τις τρίχες ολόκληρου του σώματος τις χαρακτηρίζει ως εξανθήματα, τα οποία αφού κοπούν από το σώμα καθίστανται αφιερώματα στο Θεό. Η σταυρική διάταξη της κουράς συμβολίζει κατά τον Συμεών τη σταυρική θυσία του Χριστού, εφόσον ο Κύριος έλαβε σάρκα και σταυρώθηκε για τον αγιασμό του ανθρώπου και όλης της κτίσης. Η κουρά στο όνομα της Αγίας Τριάδας δηλώνει ότι ο Τριαδικός Θεός είναι ο δημιουργός των όλων και Εκείνος που τελειοποιεί τα πάντα.

Η ένδυση του αναγνώστη έπεται της κουράς. Ο αρχιερέας ευλογεί μία ειδική μορφή φελονίου (φαινολίου κατά τον Συμεών) ή λινού στιχαρίου, χρώματος πορφυρού, που δηλώνει το ομόχρωμο ιμάτιο του Χριστού ή λευκού, που δηλώνει την καθαρότητα της ιερωσύνης, το επιλεγόμενο και ως καμίσιο, την απαρχή των ιερών ενδυμάτων. Ο αναγνώστης λαμβάνει το ένδυμα, αφού ασπασθεί το χέρι του αρχιερέα, και το ενδύεται, φέροντάς το από τον τράχηλο. Η τοποθέτηση του καμισίου στον τράχηλό του συμβολίζει τον ζυγό της ιερωσύνης που αναλαμβάνει, την σκεπαστική χάρη του Θεού, με την οποία εφοδιάζεται και την αφιέρωσή του στην υπηρεσία του Θεού.

Ο αρχιερέας, ακολούθως, σφραγίζει τρεις φορές τον χειροθετούμενο και αναγιγνώσκει την ευχή της καθιέρωσης του αναγνώστη. Η ευχή αυτή εκφράζει την σκεπαστική δύναμη του Θεού, δηλώνει τον αγιασμό του τελειούμενου και εκλεγμένου για τη διακονία του αναγνώστη, αλλά και τον εφοδιασμό του με σοφία και σύνεση για την ανάγνωση και, κυρίως, τη μελέτη του Λόγου του Θεού. Η καθιέρωση τελειοποιείται με την σφράγισή του από την αρχιερατική χείρα και την ειρήνευση του αρχιερέα, μέσω της οποίας δωρίζεται η ειρήνη του Θεού και εκζητείται η ένωση με Εκείνον.

Ο αναγνώστης στη συνέχεια λαμβάνει από τον αρχιερέα βιβλίο για να αναγνώσει. Ο χειροθετηθείς, εάν είναι αναγνώστης, διαβάζει αποστολική περικοπή, εφόσον, όμως, είναι ψάλτης, διαβάζει από τους Ψαλμούς του Δαβίδ. Η διάκριση αυτή μαρτυρά, ότι ο τρόπος καθιέρωσης και των δύο βαθμών είναι κοινός και πως ό,τι ισχύει για τον αναγνώστη, έχει αντίστοιχη εφαρμογή και για τον ψάλτη. Ο ιεράρχης, με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης, ειρηνεύει τον αναγνώστη. Ο Συμεών χαρακτηρίζει την πράξη αυτή ως σφραγίδα, η οποία περιτειχίζει τον αποδέκτη της για όλη του τη ζωή.

Τα καθήκοντα το νέου αναγνώστη μπορούν να διαιρεθούν σε δύο κύριες ομάδες. Η διακονία του είναι αφενός αναγνωστική και αφετέρου λειτουργική, σε κάθε περίπτωση υπηρετική των τελουμένων στο ναό. Ο αναγνώστης συνδέεται άμεσα με τον χορό των ψαλτών, αφού αναγιγνώσκει τις θείες Γραφές με προτροπή των διακόνων ή των πρεσβυτέρων και συγκεκριμένα τις αγιογραφικές περικοπές από τα προφητικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης και τα αποστολικά αναγνώσματα από την Καινή. Κατά την ανάγνωση των περικοπών στέκεται στο μέσο του ναού, υποχρεωτικά ασκεπής, εφόσον ως κάλυμμα κεφαλής φέρει την αρχιερατική σφράγιση, την οποία έλαβε με την καθιέρωσή του. Στα καθήκοντά του στον χορό των ψαλτών συναριθμείται και το κανονάρχημα ή το να προλέγει τους θείους τοις ψάλλουσιν ύμνους. Η διακονία του αναγνώστη συνδέεται σε δεύτερο πλάνο με το Ιερό Βήμα. Μεταξύ των καθηκόντων του ως του βήματος υπηρέτου συγκαταλέγονται: α) η φωταψία του χώρου, β) η προετοιμασία του θυμιατού, γ) η λαμπαδηφορία κατά την είσοδο των Αγίων, δ) η προετοιμασία των προσφορών, του ύδατος και του ζέοντος, ε) η ευκοσμία του ναού και στ) είναι απλός διάκονος κάθε υπηρεσίας, η οποία σχετίζεται με τον ναό.

Τα καθήκοντά του συνεπάγονται και μερικές αυτονόητες υποχρεώσεις. Ο Συμεών αναφέρει ότι ο αναγνώστης οφείλει να πράττει κάθε διακονία εντός του ναού με μεγάλη ευλάβεια και με πλήρη επίγνωση της σημασίας του χώρου, στον οποίο βρίσκεται. Ο αναγνώστης πρέπει να γνωρίζει καλά ότι είναι υπηρέτης όχι του ναού, αλλά του ίδιου του Θεού και όσων τον περιβάλλουν (αγγελικές δυνάμεις, άγιοι). Η διακονία του συνιστά υπηρεσία, την οποία εκτελεί μαζί με τους αγίους και διαβαίνει ιερό τόπο, μέσα στον οποίο διακονούν οι άγιοι άγγελοι, σαν να καθίσταται κι εκείνος μέτοχος της αγγελικής τάξης και συνεργός τους στο υπουργικό χάρισμα που παραχωρεί ο Κύριος.