Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (λβ’) «Ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Δανακό»! Της Αρχαιολόγου Ειρήνης Βασιλάκη!

Χριστός Ανέστη!

 

«Ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Δανακό»

Ειρήνης Βασιλάκη 

Αρχαιολόγου

Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Δανακού

Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Νάξου, στο κοιμητήριο του ορεινού χωριού Δανακός· σε ύψωμα στην

είσοδο του χωριού και έχει προνομιακή θέα προς τη Δονούσα και τα νησάκια Μάκαρες. Είναι εύκολα προσεγγίσιμο από τον κεντρικό δρόμο.

Πρόκειται για ένα μετρίου μεγέθους δίκλιτο καμαροσκέπαστο ναό με

Εικ. 1

ανισόπλατα κλίτη (εικ. 1 Κάτοψη του ναού). Πιθανότατα στην αρχική του φάση το μνημείο ήταν τρίκλιτο και υπήρχε ένα ακόμη κλίτος βορειότερα, σήμερα όμως έχει καταστραφεί. Το βόρειο κλίτος είναι λίγο μεγαλύτερο σε πλάτος από το νότιο, φέρουν ενδιάμεση πεσσοστήρικτη τοξοστοιχία και επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω δύο τοξοτών ανοιγμάτων. Ο πυρήνας της εκκλησίας έχει σε κάτοψη σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Η κάλυψή της γίνεται με ημικυλινδρικές καμάρες. Στον ανατολικό τοίχο του ναού ανοίγεται σε κάθε κλίτος η κόγχη του αγίου βήματος, η οποία έχει ημικυκλική αψίδα. Στο βόρειο κλίτος σώζονται και λείψανα σύνθρονου. Η προσπέλαση σε κάθε κλίτος γίνεται από μία θύρα, η οποία ανοίγεται στον άξονα του δυτικού τοίχου. Ο φωτισμός του ναού γίνεται από ένα δίλοβο παράθυρο και από άλλα πέντε ορθογώνια ανοίγματα. Οι εσωτερικές επιφάνειες των θόλων και των τοίχων είναι επιχρισμένες. Το δάπεδο είναι καλυμμένο από τσιμεντοκονίαμα. Τέμπλο διαθέτει μόνο το βόρειο κλίτος και αυτό είναι μαρμάρινο και σχετικά χαμηλό (εικ. 2 Άποψη του ναού εσωτερικά από δυτικά). 

 

Εικ. 2

Στο ναό διατηρούνταν μέχρι και το 1935 τοιχογραφίες σε όλες τις εσωτερικές επιφάνειες του. Τότε στα πλαίσια «ανακαίνισης» καταστράφηκε συστηματικά το σύνολο του τοιχογραφικού διακόσμου, προκειμένου να σοβατιστεί εξ ολοκλήρου. Το 1983 έγιναν δοκιμαστικές τομές, οι οποίες αποκάλυψαν λείψανα ανεικονικών τοιχογραφιών. Σύμφωνα με το Γεώργιο Μαστορόπουλο, ο οποίος πρώτος εντόπισε τις τοιχογραφίες, ο ναός μπορεί να χρονολογηθεί βάσει της διακόσμησης του, στο πρώτο μισό του 9ου αιώνα1. Επιπλέον, ο ίδιος θεωρεί ότι στην εκκλησία αυτή διασώζεται πιθανότατα η καλύτερα διατηρημένη τοιχογραφημένη κόγχη της περιόδου, σε σχέση με τους υπόλοιπους ναούς του νησιού που διατηρούν ανεικονικό διάκοσμο. Στην αψίδα του Ιερού του βορείου κλίτους έχει αποκαλυφθεί πάνω από το σύνθρονο ένας ισοσκελής (;) διάλιθος σταυρός που εγγράφεται σε ρόμβο. Στο τεταρτοσφαίριο εντοπίζεται το άκρο της κάτω κεραίας ενός δεύτερου διάλιθου σταυρού, ο οποίος εγγράφεται μέσα σε κύκλο. Πάνω από τον κοσμήτη, μεταξύ των δύο σταυρών, σώζεται σχεδόν ακέραια μια μεγαλογράμματη επιγραφή, η οποία καταλαμβάνει όλο το μήκος της αψίδας. Η επιγραφή είναι αρκετά δυσανάγνωστη σήμερα αφού διαβάζονται μόνο τα πρώτα και τα τελευταία γράμματα. Διακρίνεται : «υπέρ ευχής και σωτηρίας» και το όνομα του «οικονόμου του ναού Αγαπητού»2 (εικ. 3 Ανεικονική τοιχογραφία του Ιερού πριν τον καθαρισμό) (εικ. 4 Η αφιερωματική επιγραφή του Ιερού πριν τον καθαρισμό). 

 

Εικ. 3

Εικ. 4

Το τελευταίο διάστημα πραγματοποιούνται στο μνημείο από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με τη συμπαράσταση της τοπικής ολιγομελούς αλλά δραστήριας ενορίας, εργασίες αποκατάστασης και αναστήλωσης που περιλαμβάνουν αφαίρεση των επιχρισμάτων, αποκατάσταση στέγης, εφαρμογή αρμολογημάτων, αποκάλυψη και συντήρηση τοιχογραφιών. Οι παραπάνω εργασίες αναμένεται να προστατέψουν και να αναδείξουν τον σπουδαίο αλλά εν πολλοίς άγνωστο αυτό ναό (εικ. 5 Ο ναός εξωτερικά επιχρισμένος, πριν καθαριστεί) (εικ. 6 Ο ναός εξωτερικά μετά την αφαίρεση των επιχρισμάτων) (εικ. 7 Η δυτική όψη του ναού) (εικ. 8 Μνημείο – οστεοφυλάκιο που βρίσκεται στο κοιμητήριο και ανήκει στους κεκοιμημένους μοναχούς της Ιεράς Μονής Φωτοδότη). 

 

Εικ. 5

Εικ. 6

Εικ. 7

Εικ. 8

 ___________________

1 Δημητροκάλλης Γ., Βυζαντινή Ναοδομία στην Νάξο, Αθήνα 2000, σελ. 33. Η διακόσμηση του ναού συνδέεται από το Μαστορόπουλο με τους γνωστούς ανεικονικούς ναούς της Νάξου, την Αγία Κυριακή Απειράνθου, τον Άγιο Αρτέμιο Σαγκρίου και τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο στ’ Αδησαρού.
2 Μαστορόπουλος Γ., Νάξος, Το Άλλο Κάλλος. Περιηγήσεις σε Βυζαντινά Μνημεία, Ελληνικές Ομοιογραφικές Εκδόσεις, Αθήνα 2006, σ. 214.