Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (Ϟζ΄) Το Γ' Αντίφωνο των Αναβαθμών του Δ' Ήχου! Από τον Θεολόγο & Πρωτοψάλτη Θεόδωρο Ρόκα

 Χριστός Ανέστη!     

Θεοδώρου Ρόκα

Θεολόγου

                                                                                                      υπ. Δρος Θεολογίας Ε.Κ.Π.Α.

"Ἡ καρδία μου πρὸς σὲ Λόγε ὑψωθήτω, καὶ οὐδὲν θέλξει με, 

τῶν τοῦ κόσμου τερπνῶν πρὸς χαμαιζηλίαν".

"Ἐπὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ, ὡς ἔχει τις στοργήν, 

ἐπὶ τῷ Κυρίῳ θερμότερον φίλτρον χρεωστοῦμεν".

Δόξα... Καὶ νῦν...

"Ἁγίῳ Πνεύματι, θεογνωσίας πλοῦτος, θεωρίας καὶ σοφίας· 

πάντα γὰρ ἐν τούτῳ τὰ πατρῷα δόγματα, ὁ Λόγος ἐκκαλύπτει".

"Ἡ καρδία μου πρὸς σὲ Λόγε ὑψωθήτω, καὶ οὐδὲν θέλξει με, τῶν τοῦ κόσμου τερπνῶν πρὸς χαμαιζηλίαν". Ο στίχος αναφέρεται στην "κίνηση του σώματος" του ανθρώπου που αναφέρει ο υμνωδός, ο οποίος τονίζει πως πρώτα υψώνεται η καρδία και μετά οι ανθρώπινοι οφθαλμοί προς τον Κύριο, διότι πρώτα διαμορφώνεται η πνευματική ανάταση της καρδιάς του ανθρώπου και έπειτα εκείνη όλων των υπολοίπων μελών του σώματος, τα οποία έχουν ως κέντρο και επίκεντρο την καρδιά. Ο Αναβαθμός αποβλέπει στον απλό άνθρωπο και τον παροτρύνει να μην αφήνει την καρδιά του να θέλγεται και να ζεσταίνεται από τα μάταια πράγματα του κόσμου τούτου, να μη ζητεί το ψεύδος, να μη εωρήσει την τρυφή ως ευδαιμονία και ως ευτυχία η πρόσκαιρη δόξα. Ο Αναβαθμός αυτός αντλεί το περιεχόμενό του από τον πρώτο στίχο του 130ου Ψαλμού.

"Ἐπὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ, ὡς ἔχει τις στοργήν, ἐπὶ τῷ Κυρίῳ θερμότερον φίλτρον χρεωστοῦμεν". Ο δεύτερος στη σειρά στίχος του Αντιφώνου αντλεί το περιεχόμενό του από τον δεύτερο στίχο του 130ου Ψαλμού ("εἰ μὴ ἐταπεινοφρόνουν, ἀλλὰ ὕψωσα τὴν ψυχήν μου ὡς τὸ ἀπογεγαλακτισμένον ἐπὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ, ὡς ἀνταποδώσεις ἐπὶ τὴν ψυχήν μου"). Ο στίχος (Ψαλμ. 130,2) επεναλαμβάνει οτι και ο προηγούμενος στίχος του ιδίου Ψαλμού, αλλά αυτή τη φορά με θετική μορφή. Το πλήρες νόημά του είναι πως αν ο ποιητής του Ψαλμού δεν ήταν ταπεινός θα παρέδιδε την ψυχή του στον εγωισμό και τότε ο Θεός θα τον τιμωρούσε με δικαιοσύνη. Παραθέτει μάλιστα την εικονα του απογαλακτισμένου βρέφους, το οποίο μόλις απομακρυνθεί από τη θηλή του μαστού της μητέρας του πέφτει στην αγκαλιά της. Με τον ίδιο τρόπο "απογαλακτίζεται" και ο πιστός άνθρωπος από τις κοσμικές επιδιώξεις και στρέφει ολόκληρη την προσοχή του στο Θεό.

"Ἁγίῳ Πνεύματι, θεογνωσίας πλοῦτος, θεωρίας καὶ σοφίας· πάντα γὰρ ἐν τούτῳ τὰ πατρῷα δόγματα, ὁ Λόγος ἐκκαλύπτει". Στο στίχο αυτό ο υμνωδός κάνει λόγο τη θεογνωσία, δηλ. τη "γνώση" του Θεού, την οποία αποκαλύπτει ο ίδιος ο Θεός στη νοητή κτίση. Ο πλούτος της θεογνωσίας και ο θησαυρός της ενυπάρχουν στο Άγιο Πνεύμα διότι το Άγιο Πνεύμα είναι αχώριστο με τον Πατέρα και τον Υιό. Δια του Αγίου Πνεύματος διαμοιράζεται η "γνώση της Αγίας Τριάδος" σε όλη τη νοητή κτίση των Αγγέλων και σε ολόκληρη τη λογική κτίση των ανθρώπων. Γνώρισαν δηλ. οι άνθρωποι και οι άγγελοι, δια του Αγίου Πνεύματος, οτι ο Θεός είναι και Μονάδα και Τριάδα. Μονάδα ως προς την ουσία και τη θεότητα, Τριάδα ως προς τις θείες Υποστάσεις. Ο μελωδός επισημάνει παράλληλα πως στο Άγιο Πνεύμα ανήκει όχι μόνο ο πλούτος της γνώσεως αλλά και η θεωρία της σοφίας, διότι το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που γνωρίζει και ερευνά τα βάθη και τα απόρρητα μυστήρια του Θεού και τα αποκαλύπτει τόσο στους αγγέλους όσο και στους ανθρώπους.

Επιπροσθέτως ο μελοποιός αναφέρει και το ρόλο της υποστάσεως του Υιού και Λόγου του Θεού στην αποκάλυψη των μυστηρίων του Θεού στη νοητή κτίση. Όλα τα τα απόρρητα δόγματα και μυστήρια του Πατρός, τις ορθές περί Θεού υπολήψεις, βουλές, αποφάσεις, ορισμούς, μυστηριώδεις κρίσεις και αποφάσεις έχουν παραδοθεί από τον Πατέρα στον ομοούσιο Υιό Του και Εκείνος τα αποκαλύπτει σε όσους θέλει και βούλεται και η αποκάλυψη αυτή γίνεται εν Αγίω Πνεύματι, δηλ. συνηγορεί και συνυπουργεί το ίδιο το Άγιο Πνεύμα στην αποκάλυψη. "Πάντα μοι παρεδόθη ὑπὸ τοῦ πατρός μου· καὶ οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι"1∙ "ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐκεῖνος, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν· οὐ γὰρ λαλήσει ἀφ' ἑαυτοῦ, ἀλλ' ὅσα ἂν ἀκούσει λαλήσει, καὶ τὰ ἐρχόμενα ἀναγγελεῖ ὑμῖν"2.

Οι Αναβαθμοί του δ' ήχου επισφραγίζονται με το εξής Προκείμενο: "Ἀνάστα Κύριε, βοήθησον ἡμῖν, καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς, ἕνεκεν τῆς δόξης τοῦ ὀνόματός σου" (Ψαλμ. 43,27), και τον ενδιάτακτό του στίχο: Στίχ. "Ὁ Θεός, ἐν τοῖς ὠσὶν ἡμῶν ἠκούσαμεν, καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν ἀνήγγειλαν ἡμῖν ἔργον, ὃ εἰργάσω ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῶν, ἐν ἡμέραις ἀρχαίαις" (Ψαλμ. 43,2).

______________________

1 Μτθ. 11,27.

2 Ιω. 16,13.