Υμνογραφικά Ερμηνευτικά (λθ΄) Η Υμνολογία της Β΄ Κυριακής των Νηστειών

Η Β' Κυριακή των Νηστειών!

Θεοδώρου Ρόκα 

Θεολόγου 

Μ.Α. Ερμηνευτικής θεολογίας

Β' Κυριακή των Νηστειών η ερχόμενη και η Εκκλησία εορτάζει τη μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης ("τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Κυριακὴ δευτέρα τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης τοῦ Παλαμᾶ" Συναξάρι της ημέρας). Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ήταν δεινός θεολόγος και διαπρεπέστατος ρήτορας και φιλόσοφος. Δεν γνωρίζουμε το χρόνο και τον τόπο της γέννησής του. Ξέρουμε όμως, ότι κατά το πρώτο μισό του 14ου αιώνα μ.Χ. ήταν στην αυτοκρατορική αυλή της Κωνσταντινούπολης, απ' οπού και αποσύρθηκε στο Άγιο Όρος χάρη ησυχότερης ζωής, και αφιερώθηκε στην ηθική του τελειοποίηση και σε διάφορες μελέτες.

Η υμνολογία της ερχόμενης Κυριακής, Κυριακής Β' Νηστειών, στρέφεται γύρω από το πρόσωπο αυτού του μεγάλου εκκλησιαστικού πατέρα και θεολόγου της ορθοδόξου πίστεως με εξαίρεση το δοξαστικό του Όρθρου των Αίνων της Κυριακής το οποίο ψάλλει:

"Τοῖς ἐν σκότει ἁμαρτημάτων πορευομένοις φῶς ἀνέτειλας Χριστέ, 

τῷ καιρῷ τῆς ἐγκρατείας, καὶ τὴν εὔσημον ἡμέραν τοῦ Πάθους σου δεῖξον ἡμῖν,

 ἵνα βοῶμέν σοι· Ἀνάστα ὁ Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς".

Αναφέρεται δηλ. το δοξαστικό σε ένα περιστατικό, το οποίο σχετίζεται με την πορεία ενός ανθρώπου σε αμαρτήματα, όπου υπήρχε σκότος και όχι φως. Ποιά είναι άραγε αυτή η πορεία και ποιός είναι ο άνθρωπος αυτός; Μα φυσικά ο άσωτος της παραβολής του Ασώτου που περιγράφει το κατά Λουκάν ευαγγέλιο (Λκ. 15,11-32).

Από το δοξαστικό των Αίνων καθώς και από τα ανωτέρω γραφόμενα καταλαβαίνουμε πως η Β' Κυριακή των Νηστειών ήταν αφιερωμένη στην παραβολή του Ασώτου υιού και προβαλλόταν από την εκκλησία την δεύτερη Κυριακή των νηστειών ως παράδειγμα αποφυγής των πιστών από την αμαρτία, ενώ πρώτα είχε προβάλλει τις μορφές των προφητών, οι οποίοι με τη νηστεία, την εγκράτεια, την προσευχή και άλλε αρετές πέτυχαν θαυμαστά σημεία και τέρατα.

Η δε αλλαγή και αντικατάσταση του εορτασμού της Β' Κυριακής των Νηστειών προέκυψε μετά τον ΙΔ' αιώνα πιθανόν λόγω της μετάθεσης της εορτής του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, του οποίου τη μνήμη το συναξάρι τοποθετεί στις 14 Νοεμβρίου (έτος κοιμήσεως: 1359).

Προς συνηγορία του ανωτέρω πως η Β' Κυριακή των Νηστειών αποτελεί και το Ιδιόμελο του κατανυκτικού εσπερινού που ψάλλεται το απόγευμα της ιδίας ημέρας:

"Χαλινοὺς ἀποπτύσας τοὺς πατρικούς, ἀστάτῳ φρενί, τοῖς κτηνώδεσι τῆς ἁμαρτίας, λογισμοῖς συνέζησα, ὅλον μου τὸν βίον δαπανήσας ἀσώτως, ὁ τάλας ἐγώ, 

τροφῆς δὲ λειπόμενος, βεβαιούσης καρδίαν, πρὸς καιρὸν λιπαίνουσαν, 

ἡδονὴν ἐσιτούμην. Ἀλλὰ Πάτερ ἀγαθέ, μὴ κλείσῃς μοι τὰ φιλάνθρωπα σπλάγχνα, 

ἀλλ' ἀνοίξας δέξαι με, ὡς τὸν Ἄσωτον Υἱόν, καὶ σῶσόν με".