Οδοιπορικό στη Βυζαντινή Νάξο (κζ’) «Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ματθαίου στην Πλάκα». Από την Αρχαιολόγο Ειρήνη Βασιλάκη.

«Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ματθαίου στην Πλάκα »

Ειρήνης Βασιλάκη

Αρχαιολόγου

Ιερός Ναός Αγίου Ματθαίου στην Πλάκα της Νάξου

Στην πεδιάδα της Πλάκας σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του οικισμού των Τριπόδων υπάρχει ο καμαροσκεπής, μονόχωρος ναός του Αγίου Ευαγγελιστού Ματθαίου με μεταγενέστερη ορθογώνια προσθήκη στα δυτικά (εικ. 1 Η όψη του ναού από τα βορειοδυτικά εξωτερικά). Ο ταπεινός, κατάλευκος ναΐσκος δεν προδίδει σήμερα με τις μικρές διαστάσεις του ότι έχει οικοδομηθεί στη θέση ενός από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα μνημεία της Παλαιοχριστιανικής Νάξου. Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα οικοδομήθηκε στη θέση αυτή μία μεγάλη τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με κιονοστοιχίες από έξι κίονες μεταξύ των κλιτών που έφεραν τόξα (εικ. 2 Η κάτοψη της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Αποτυπώνεται με κόκκινο χρώμα ο

Εικ. 2

μεταγενέστερος ναός καθώς και το ψηφιδωτό δάπεδο). Το κεντρικό μεγαλύτερο κλίτος απέληγε ανατολικά σε μεγάλη αψίδα λείψανα της οποίας διατηρούνται εξωτερικά της σημερινής αψίδας του ναού. Το κεντρικό τμήμα του κεντρικού κλίτους είχε διακοσμηθεί με ψηφιδωτό δάπεδο τμήματα του οποίου διατηρούνται στο εσωτερικό του ναΐσκου και πρόσφατα συντηρήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Ορθογώνιο πλαίσιο με συνεχόμενα κισσόφυλα περικλείει διάχωρα με πολύχρωμα γεωμετρικά μοτίβα (εικ. 3-6 Λείψανα του ψηφιδωτού δαπέδου που πρόσφατα συντηρήθηκαν από την ΕΦΑ Κυκλάδων). Στο εσωτερικό του ναΐσκου διατηρούνται ενσωματωμένα στις τοιχοποιίες και τα δάπεδα κίονες και αμφικιονίσκοι παραθύρων, κιονόκρανα και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη (εικ. 7 Κίονας με κιονόκρανο της βασιλικής ενσωματωμένος στο εσωτερικό του ναού). Νοτιοδυτικά του ναού διατηρείται μία μεγάλη μαρμάρινη μονολιθική κυλινδρική κολυμβήθρα που κοσμείται με εγχάρακτους σταυρούς κάτω από ημικυκλικά τόξα (εικ. 8 Η μαρμάρινη κολυμβήθρα). 

Εικ. 3.

Εικ. 4

Εικ. 5

Εικ. 6

Εικ. 7  Κίονας με κιονόκρανο της βασιλικής
ενσωματωμένος στο εσωτερικό του ναού

Εικ. 8 Η μαρμάρινη κολυμβήθρα

Το μνημείο απέχει περίπου 200 μ. από τον αρχαίο Πύργο της Πλάκας, γνωστό ως Παλαιόπυργο. Στην περιοχή αυτή φαίνεται ότι υπήρχε έντονη αγροτική παραθαλάσσια δραστηριότητα ήδη από την αρχαιότητα, την οποία υποστήριζε αμυντικά η παρουσία του Πύργου. Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο πιθανώς στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε οικιστική εγκατάσταση, όπως προδίδει το μεγάλο πλήθος κεραμικής αυτής της περιόδου, αλλά δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί αρχιτεκτονικά λείψανα. Η βασιλική φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε κατά το δεύτερο μισό του 7ου αιώνα ή και αργότερα, όταν εγκαταλείπονται οι παραθαλάσσιοι οικισμοί της Νάξου και γενικότερα του Αιγαίου και οι πληθυσμοί καταφεύγουν στην ενδοχώρα σε δυσπρόσιτες, απομονωμένες ή οχυρές τοποθεσίες που δεν έχουν οπτική επαφή με τη θάλασσα. Τότε το μνημείο εγκαταλείφθηκε και σταδιακά ερειπώθηκε. Όταν το αίσθημα ασφάλειας αποκαταστάθηκε κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο ή και αργότερα, τότε οικοδομήθηκε επάνω στα λείψανα του Ιερού και του κεντρικού κλίτους το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ματθαίου που σώζεται μέχρι σήμερα αξιοποιώντας τα αρχιτεκτονικά μέλη του παλαιοχριστιανικού ναού κατά την ανέγερσή του (εικ. 9-10 Αρχιτεκτονικά λείψανα της βασιλικής τοποθετημένα έξω από το ναό) (εικ. 11 Η σημερινή όψη του τέμπλου του ναού).

Εικ. 9. Αρχιτεκτονικά λείψανα της βασιλικής τοποθετημένα έξω από το Ναό

Εικ. 10

Εικ. 11Η σημερινή όψη του τέμπλου του ναού