Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (π΄) Το Α΄ Αντίφωνο των Αναβαθμών του Δ΄ Ήχου. Από τον Θεολόγο και Πρωτοψάλτη Θεόδωρο Ρόκα!

Το Α' Αντίφωνο των Αναβαθμών του Δ' Ήχου

Θεοδώρου Ρόκα,

Θεολόγου

Μ.Α. Ερμηνευτικής Θεολογίας

Κυριακή προ της Χριστού γεννήσεως η ερχόμενη Κυριακή και παρατηρούμε πως λίγο πριν τη μεγάλη αυτή Δεσποτική εορτή το βιβλίο της Παρακλητικής ολοκληρώνει τη σειρά των κύριων ήχων για να δώσει από την επόμενη Κυριακή τη σειρά του στους πλαγίους ήχους. Έτσι λοιπόν Κυριακή της περιόδου του Τετάρτου (δ') ήχου και σειρά έχει να αναλυθεί το Α' Αντίφωνο του Τετάρτου ήχου, το οποίο είναι το ακόλουθο:

"Ἐκ νεότητός μου πολλὰ πολεμεῖ με πάθη· ἀλλ' αὐτὸς ἀντιλαβοῦ, 

καὶ σῶσον Σωτήρ μου".

"Οἱ μισοῦντες Σιών, αἰσχύνθητε ἀπὸ τοῦ Κυρίου· ὡς χόρτος γάρ, 

πυρὶ ἔσεσθε ἀπεξηραμμένοι".

Δόξα... Καὶ νῦν...

"Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται, καὶ καθάρσει ὑψοῦται λαμπρύνεται, 

τῇ τριαδικῇ Μονάδι ἱεροκρυφίως".

Ερμηνεύοντας τον πρώτο στίχο του Α' Αντιφώνου του Τετάρτου (δ') ήχου ο Νικηφόρος Κάλλιστος - Ξανθόπουλος, αναφέρεται στο γεγονός της επιστροφής του Ιουδαϊκού λαού από τη βαβυλώνιο αιχμαλωσία. τότε ο λαός ενώ προσπαθούσε να ανοικοδομήσει το ναό της Ιερουσαλήμ, συγκεκριμένα τον δεύτερο Ναό, το Ναό του Ζοροβάβελ, έκανε αναδρομή στο παρελθόν του, από τότε που ήταν νέος δηλ. εξ΄ ου και η φράση του Αντιφώνου "ἐκ νεότητός μου πολλὰ πολεμεῖ μὲ πάθη", δηλ. από τότε που ο λαός του Θεού ήταν νέος δεχόταν διαρκώς επιθέσεις των πολεμίων εχθρών του.

Τι εννοεί από τότε που ήταν νέος; Μα φυσικά ότι από τότε που ο Ισραήλ συγκροτήθηκε ως έθνος - λαός, δηλ. από τις απαρχές της ιστορικής του υπόστασης ως ξεχωριστή εθνότητα δεχόταν διαρκώς επιθέσεις από διάφορους λαούς, αρχής γενομένης από τους Αιγυπτίους. Στις επιθέσεις αυτές ο ισραηλιτικός λαός δεν είχε άλλον βοηθό και υπερασπιστή εκτός από τον ίδιο το Θεό.

Έτσι λοιπόν ο ανωτέρω ερμηνευτής συνδέει τον πρώτο στίχο του Α' Αντιφώνου με τους ακόλουθους στίχους από τον ΡΚΗ' Ψαλμό: "Πλεονάκις ἐπολέμησάν με ἐκ νεότητός μου, εἰπάτω δὴ ᾿Ισραήλ· πλεονάκις ἐπολέμησάν με ἐκ νεότητός μου, καὶ γὰρ οὐκ ἠδυνήθησάν μοι. Ἐπὶ τὸν νῶτόν μου ἐτέκταινον οἱ ἁμαρτωλοί, ἐμάκρυναν τὴν ἀνομίαν αὐτῶν. Κύριος δίκαιος συνέκοψεν αὐχένας ἁμαρτωλῶν" (Ψαλμ. 128,1-4).

Οι επόμενοι στίχοι του ίδιου Ψαλμού, σύμφωνα με τον ως άνω ερμηνευτή: "Αἰσχυνθήτωσαν καὶ ἀποστραφήτωσαν εἰς τὰ ὀπίσω πάντες οἱ μισοῦντες Σιών. Γενηθήτωσαν ὡσεὶ χόρτος δωμάτων, ὃς πρὸ τοῦ ἐκσπασθῆναι ἐξηράνθη· οὗ οὐκ ἐπλήρωσε τὴν χεῖρα αὐτοῦ ὁ θερίζων καὶ τὸν κόλπον αὐτοῦ ὁ τὰ δράγματα συλλέγων, καὶ οὐκ εἶπαν οἱ παράγοντες· εὐλογία Κυρίου ἐφ᾿ ὑμᾶς, εὐλογήκαμεν ὑμᾶς ἐν ὀνόματι Κυρίου" (Ψαλμ. 128,5-8) αποτελούν τη βάση για τον δεύτερο στίχο του Α' Αντιφώνου του τετάρτου ήχου: "Οἱ μισοῦντες Σιών, αἰσχύνθητε ἀπὸ τοῦ Κυρίου· ὡς χόρτος γάρ, πυρὶ ἔσεσθε ἀπεξηραμμένοι".

Ο ΡΚΗ' Ψαλμός (128) είναι ένας ύμνος που αναπέμπει ευχαριστία προς το Θεό. Ο ιερός Ψαλμωδός, ενώ βρίσκεται στη μεταιχμαλωσιακή εποχή, κάνει μια αναδρομή στην ιστορία του Ισραήλ και θυμάται τις ταλαιπωρίες που υπέστη ο λαός του Θεού και εκφράζει ταυτόχρονα τη βεβαιότητά του για την ανατροπή των καταπιεστών.

Το Α' Αντίφωνο καταλήγει με τον στίχο "Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται, καὶ καθάρσει ὑψοῦται λαμπρύνεται, τῇ τριαδικῇ Μονάδι ἱεροκρυφίως", όπου γίνεται μια σύντομη αναφορά στο Άγιο Πνεύμα, το οποίο αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία και το μοναδικό λόγο όπου οτιδήποτε σε αυτήν εδώ την κτίση έχει ζωή με αποκορύφωμα την ανθρώπινη ζωή, η οποία οφείλει την ύπαρξή της στο Άγιο Πνεύμα. Φυσικά στη δημιουργία της ανθρώπινης ψυχής, όπως και ολόκληρου του ανθρώπου δεν μένουν αμέτοχα τα άλλα δυο πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, απλά μέσω του Αγίου Πνεύματος ολοκληρώνεται η δημιουργία και η τελείωση του ανθρώπου και δοξάζεται ο Τριαδικός Θεός.

Βιβλιογραφία:

Καϊμάκη Δημήτρη, Σύντομο Υπόμνημα στους Ψαλμούς, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2010.

Κάλλιστου του Ξανθόπουλου Νικ., Ερμηνεία εις τους Αναβαθμούς της Οκτωήχου, Εν Ιεροσολύμοις 1862.