Υμνογραφικά - Ερμηνευτικά (οη΄) Το Α' Αντίφωνο των Αναβαθμών του Β' Ήχου! Από τον Θεολόγο & Πρωτοψάλτη Θεόδωρο Ρόκα.

Το Α' Αντίφωνο των Αναβαθμών του Β' Ήχου

Θεοδώρου Ρόκα
Θεολόγου
Μ.Α. Ερμηνευτικής Θεολογίας

Κυριακή του δευτέρου (β') ήχου η ερχόμενη Κυριακή και παραθέτουμε τους στίχους του Α' Αντιφώνου από τους Αναβαθμούς του β' ήχου, οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι:

"Ἐν τῷ οὐρανῷ τὰ ὄμματα, ἐκπέμπω μου τῆς καρδίας, πρὸς σὲ Σωτήρ,
σῶσόν με σῇ ἐπιλάμψει".

 

"Ἐλέησον ἡμᾶς τοὺς πταίοντάς σοι πολλὰ καθ' ἑκάστην ὥραν, ὦ Χριστέ μου,
καὶ δὸς πρὸ τέλους τρόπους, τοῦ μετανοεῖν σοι".

Δόξα... καὶ νῦν...
"Ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ βασιλεύειν πέλει, τὸ ἁγιάζειν, τὸ κινεῖν τὴν κτίσιν·
Θεὸς γάρ ἐστιν, ὁμοούσιος Πατρὶ καὶ Λόγῳ".

Σύμφωνα με την ερμηνεία του Νικηφόρου Καλλίστου - Ξανθοπούλου οι δυο πρώτοι στίχοι του Α' Αντιφώνου των Αναβαθμών του δευτέρου (Β') Ήχου έχουν ως βάση τους στίχους 1 και 3, αντίστοιχα, του 142ου (ΡΜΒ') Ψαλμού. Ο 142ος Ψαλμός αναφέρεται στο εξής περιστατικό. Μετά το διάταγμα του Κύρου οι Ιουδαίοι επέστρεψαν στην Ιερουσαλήμ για να οικοδομήσουν το Ναό και τα τείχη της πόλης και να εγκατασταθούν εκεί. Βρήκαν όμως ήδη εγκατεστημένους λαούς που τους δημιουργούσαν πρόβλημα με τις περσικές αρχές.


Ο Ψαλμός αναφέρεται σε αυτά τα περιστατικά και αφενός χαρακτηρίζεται ως θρηνώδης αφετέρου μπορεί να ειπωθεί οτι ανήκει στην κατηγορία των δεήσεων (προς τον Κύριο). Οι θρηνώδεις Ψαλμοί, που αφορούν κάποιον πιστό είτε ολόκληρη την κοινότητα και οι δεήσεις ανήκουν αρχικά σε ιερές τελετές, οι οποίες συναρτώνται με κάποιο ιδιαίτερο γεγονός ή με μια επαναλαμβανόμενη εορτή. Οι θρηνώδεις Ψαλμοί και οι δεήσεις εκφράζουν παράπονο κι ικεσία προς το θεό για κάποια ταλαιπωρία, αλλά δεν εμμένουν αποκλειστικά στον θρήνο επειδή περιέχουν λόγους αφοσιώσεως στο θεό από τον οποίο ζητείται η θεία συμπαράσταση και εξυμνείται το θείο όνομα.

Ο συντάκτης του Ψαλμού και ακολούθως ο κάθε πιστός απευθύνεται προς το Θεό, για τον οποίο πιστεύει οτι κατοικεί στον ουρανό και ζητά το έλεός Του ("πρὸς σὲ ἦρα τοὺς ὀφθαλμούς μου τὸν κατοικοῦντα ἐν τῷ οὐρανῷ" Ψαλμ. 142,1). Το ίδιο κάνει και ολόκληρη η ιουδαϊκή κοινότητα που ζητά επιείκεια. Εκφράζει αρχικά ένα συναίσθημα απογοήτευσης, επειδή οι ασεβείς και οι υπερήφανοι τη βρίζουν και την ειρωνεύονται ("ἰδοὺ ὡς ὀφθαλμοὶ δούλων εἰς χεῖρας τῶν κυρίων αὐτῶν, ὡς ὀφθαλμοὶ παιδίσκης εἰς χεῖρας τῆς κυρίας αὐτῆς, οὕτως οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν, ἕως οὗ οἰκτειρῆσαι ἡμᾶς. Ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, ἐλέησον ἡμᾶς, ὅτι ἐπὶ πολὺ ἐπλήσθημεν ἐξουδενώσεως, ἐπὶ πλεῖον ἐπλήσθη ἡ ψυχὴ ἡμῶν. Τὸ ὄνειδος τοῖς εὐθηνοῦσι, καὶ ἡ ἐξουδένωσις τοῖς ὑπερηφάνοις" Ψαλμ. 142,2-4). Μόνη ελπίδα της κοινότητας είναι ο Θεός στον οποίο και απευθύνεται σύσσωμη ("ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, ἐλέησον ἡμᾶς, ὅτι ἐπὶ πολὺ ἐπλήσθημεν ἐξουδενώσεως" Ψαλμ. 142,3).

Στο τέλος του Αντιφώνου προτάσσεται το επισφραγιστικό "Δόξα... καὶ νῦν..." και κλείνει το Αντίφωνο με μια σύντομη δοξολογία στον Παράκλητο, το Άγιο Πνεύμα, η τρίτη θεία υπόσταση της Τριαδικής θεότητας: "Ἁγίῳ Πνεύματι, τὸ βασιλεύειν πέλει, τὸ ἁγιάζειν, τὸ κινεῖν τὴν κτίσιν· Θεὸς γάρ ἐστιν, ὁμοούσιος Πατρὶ καὶ Λόγῳ". Ο στίχος αυτός αναφέρεται στο γεγονός οτι όλα τα χαρίσματα στην Εκκλησία παρέχονται από το Άγιο Πνεύμα, το οποίο είναι εκείνο που κατευθύνει την Εκκλησία, αγιάζει και κινεί την κτίση. Ο υμνογράφος τονίζει αυτό το γεγονός της κυριαρχίας του Αγίου Πνεύματος σε ολόκληρη την κτίση και την αποδίδει στην ομοουσιότητα του Αγίου Πνεύματος προς τον Πατέρα και τον Υιό Λόγο.

Βιβλιογραφία

Καϊμάκη Δημήτρη, Σύντομο Υπόμνημα στους Ψαλμούς, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2010.
Κάλλιστου του Ξανθόπουλου Νικ., Ερμηνεία εις τους Αναβαθμούς της Οκτωήχου, Εν Ιεροσολύμοις 1862.
Παπαδόπουλου Μ. Νικολάου, Σύντομος Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Αθήναι 2003.
Χαστούπη Π. Αθανασίου, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εν Αθήναις 1989.